324 (37)

324 Część VI

2. W niektórych polskich gwarach tworzenie form niedokonanych (wielokrotnych) od czasowników dokonanych na-uzuać przedstawia się inaczej, znacznie prościej. Mianowicie z Kociewia znane są mi (m.in.) pary następujące: przebudować - przebudywać (koc. p'śebudivać), wyładować - wyładywać (koc. viuadivać), przcfulromć - przefutrywać (koc. pśefutriuać), zapakować - zapakować, przemeblować - przemebliwać, umeblować - umebliwać przepalotuać (krowę) - przepaliwać, przemalować - przemałiwać itd.^{1 2}

W żadnym z dotychczas wydanych słowników gwarowych form tego typu nic znalazłem, a więc nie ma ich ani w SGP Karł, ani w słowniku malborskim 11. Górnowicza (Górnowicz H., 1973-1974), czy w słowniku chcłmińsko-do-brzyńskim J. Maciejewskiego (Maciejewski 1969), nie ma ich też w słowniku kaszubskim B. Sychty (w innych słownikach nie szukałem). Jednak tego typu formy znane są zapewne i poza Kociewicm, o czym świadczy zanotowana w Toruniu forma się rozbudywa*.

Od strony strukturalnej formy kocicwskic typu przebudować są znacznie prostsze i bardziej przejrzyste niż odpowiednie formy literackie. Wzajemny stosunek poszczególnych form gwarowych czasowników typu przebudować -przebudowywać wygląda następująco:

	1) czas przeszły	2) czas teraźniejszy
a) dk	przebi td-ow-a-(K;)	pnebud-uj-e-(Ki)
b) ndk	przcbud-yw-a^K))	przcbud-yw-a-(K;)

Aspekt niedokonany tworzy się tutaj: 1) w temacie czasu przeszłego przez alternację morfemów -ow-n- // -yio-a- (końcówki K są identyczne), zaś 2) w temacie czasu teraźniejszego pr/.ez alternację morfcmów -uj-c- H -yw-a- (końcówki są tu również identyczne); natomiast czasy są różnicowane: a) w aspekcie dokonanym przez alternację morfcmów -ozo-a- // -uj-c- (plus różnica końcówek K), a b) w aspekcie niedokonanym jedynie za pomocą różnicy fleksyjncj (końcówek K); tematy w obu czasach są identyczne (-yw-a-).

3. Pod względem genetycznym formy typu przebudywać można interpretować bądź jako efekt haplologii, jak to sugeruje B. Strumiński (1975, s. 348)³, bądź też jako rezultat swoistej dcrywacji wymiennej. Trudno tę rzecz zdecydowanie rozstrzygnąć, zresztą nie jest to tu takie istotne. Interesujące jest jednak, czy jest to innowacja typowo kociewska, czy też, jak to wynika / niektórych sygnałów, zjawisko to ma szerszy zasięg. Rzecz wymagałaby zbadania geograficznego, a z ustalonego zasięgu tej innowacji można by ewentualnie wnosić o jej dawności⁴.

7977

1

formy logo typu znano są mi osobiście ze Starogardu Gdańskiego i Skurczą, np. w Starogardzie mężczyzna (zapewne miejscowy), kupując w kiosku zabawkę, mówi do sprzedawczyni: „Niech Pani go {= samochodziku) hic zapakitoa, ja go lak wezne". - Formy wytody-trar (Okauóm. bo vyuadyvali tovar), przefutrywać (śvyńóf ńe możnapsefutrypać), przebudywać, przepakiwać, przemaliioać zostały zanotowane w SuInówki: (b. pow. świecki); podała mi je p. mgr M. 1’ojąkowska, badająca język tej wsi. - Formy wyladywuć (w qgic\), przemebliwać (mieszkanie), przebudywać (dom) podała mi p. M. Węsierska z Czarnej Wody (w b. pow. starogardzkim). Formy przebudować i przepal iwać przytoczył mi p. Leon Brzozowski, urodzony w Zblewie, obecnie zamieszkały w Starogardzie Gdańskim. Formy lego typu, jak prze paliwać, prze-mebłńvać, umebinwć, przemałiuwć, przebudywać przytoczyła mi p. J. Szramka ze wsi Osieczno (Osieczna), położonej w b. pow. starogardzkim, mi pograniczu kociewsku borowiackim. Form tego typu nie zna p. dr F.. Breza, południowy Kaszuba, pochodzący ze wsi Kalisz (Kaszubski), położonej w b. pow. kościerskim.

2

' Cytowana przez B. Strumińskiego (Strumiński B., 1975, s. 349) jako „zasłyszana w Toruniu". Formy datywuć, gotywać notuje też. Świderska 11., 1929, s. 307, 314 {tłumacząc je jako efekt haplologiij, ale nie mam pewności, czy chodzi tu o to samo zjawisko, klóre jest mi znane z Kociewia; na Knoiewiu z bezprzedrostkowymi formami typu durywać, gotyioać się nie zetknąłem. Zresztą wymagałoby sprawdzenia, jakie są formy odmiany czasowników typu dan/wać w czasie teraźniejszym (tiurywu, czy ewentualnie daruje?).

3

Haplologią tłumaczy formy darywać, gotywać również H. świderska, 1929, natomiast Śniicch W., 1987, s. 126, widzi możliwość interpretowania genezy form typu daryuwć również w sposób następujący: darytoać < daraioać < dtmmwć.

4

^? Formy tego typu mają zapewne dłuższą historię. Strumiński 13., 1975, s. 348, cytuje szereg form typu przebudyuMĆ z XVI-XIX w., a więczwiaslywa 1661,ofiarywattydi 1696, opany-wić 1734, yjstosywany 1849. Śmiech W., 1987, s. 116, cytuje leż formę przygotowują 1661 (z Biblii I-eopolity).