35054 ZT163 (2)

324 CZĘŚĆ 3. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ZARZĄDZANIA TURYSTYKĄ

Zazwyczaj cele i zadania przypisywane zrównoważonemu rozwojowi turystyki ujmuje się w postaci rozmaitych zbiorów podstawowych zasad (najważniejsze z nich przedstawiono w tablicy 18.1). Jednak mimo ogólnej akceptacji tych zasad oraz dużej wagi przywiązywanej do tego tematu, koncepcja zrównoważonego rozwoju turystyki pozostaje przedmiotem gorącej debaty. Spory najczęściej dotyczą cechującej ją niejednoznaczności i wewnętrznych sprzeczności (Redclift, 1987). Na przykład w powszechnie przywoływanym opracowaniu Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju (World Commission on Environment and Development - WCED), zwanej raportem Brundtlanda, z jednej strony podkreśla się konieczność ochrony naturalnych zasobów planety, a z drugiej wskazuje, że aby wyeliminować biedę, potencjał gospodarki światowej musiałby wzrosnąć od pięciu do dziesięciu razy (co nieuchronnie odbiłoby się na stanie zasobów) (WCED, 1987, s. 50).

Równocześnie coraz częściej zwraca się uwagę na rozdźwięk między turystyką a przedsięwzięciami rozwojowymi i ogólnymi wymogami zrównoważonego roz-

TABLICA 18.1

Zasady zrównoważonego rozwoju turystyki

•    Ochrona oraz rozważna eksploatacja zasobów naturalnych, społecznych i kulturowych ma kluczowe znaczenie. Dlatego planowanie i zarządzanie w sferze turystyki powinny się odbywać w granicach bezpiecznych dla środowiska, z zapewnieniem właściwego, długofalowego wykorzystania zasobów naturalnych i ludzkich

•    Działalność w sferze turystyki, w tym procesy planowania i rozwoju, powinna być wkomponowana w narodowe i lokalne strategie zrównoważonego rozwoju. Należy rozważyć rozmaite formy rozwoju turystyki, a także ich przystawałność do obecnych sposobów wykorzystania gruntów i zasobów oraz otoczenia społeczno-kulturowego

•    Turystyka powinna wspomagać funkcjonowanie lokalnych inicjatyw gospodarczych, z uwzględnieniem kosztów i korzyści dla środowiska, ale nic powinna się stać dominującym sektorem gospodarki na danym obszarze

•    Od lokalnych społeczności należy oczekiwać udziału w procesach planowania, rozwoju i sprawowania kontroli nad turystyką (i zachęcają) przy wsparciu ze strony władz oraz branży turystycznej. Należy zwrócić uwagę na zaangażowanie mieszkańców, kobiet i różnego typu mniejszości, aby zapewnić sprawiedliwy rozkład korzyści z turystyki

•    Organizacje i ludzie powinni się odnosić z szacunkiem do kultury, gospodarki, stylu życia, środowiska i struktur politycznych właściwych dla danego obszaru turystycznego

•    Podmioty zaangażowane w turystykę powinny rozumieć konieczność jej rozwijania w bardziej zrównoważony sposób. W tym celu należy szkolić personel organizacji oraz przez edukację i odpowiedzialny marketing turystyczny uświadamiać problemy zrównoważonego rozwoju członkom społeczności przyjmujących turystów i samym turystom problemy

•    Na wszystkich etapach rozwoju i funkcjonowania turystyki należy prowadzić badania ułatwiające śledzenie jej skutków, rozwiązywanie problemów oraz pomaganie ludziom w dostosowywaniu się do zachodzących zmian i wykorzystywaniu pojawiających się sposobności

•    Wszystkie instytucje publiczne, organizacje społeczne, przedsiębiorstwa i osoby fizyczne powinny współpracować ze sobą w celu uniknięcia konfliktów i osiągnięcia optymalnego rozkładu korzyści między podmioty zaangażowane w zarządzanie turystyką i jej rozwijanie

Źródło: ETB (1991): Ebcr (1992): EC (1993); WTO (1993): WTO/WTTC (1996).

woju. Jako przeszkody na drodze do zrównoważonego rozwoju należy wymienić różnorodność i rozproszenie branży turystycznej, cechującą ją rywalizację oraz traktowanie turystyki jako rozpowszechnionej formy konsumpcji (więcej na ten temat w: Butler, 1998; Sharplcy, 2000, 2002). W efekcie, nie dość, że debata teoretyczna ugrzęzła w sporach dotyczących definicji (Garrod, Fyall, 1998), to na dodatek w praktyce programy zrównoważonego rozwoju nie wykraczają poza małe, lokalne przedsięwzięcia, a ogólne problemy rozwojowe są spychane na dalszy plan przez zagadnienia ochrony środowiska.

Ostatnie zjawisko jest szczególnie istotne w kontekście tego rozdziału. Chodzi

0    to, że koncepcja zrównoważonego rozwoju, jako podejście do zarządzania przestrzenią turystyczną, jest za sztywna, aby ją dostosować do obszarów turystycznych o rozmaitych uwarunkowaniach ekonomicznych, ekologicznych oraz społeczno-kulturowych. Reprezentuje bowiem uniwersalną politykę zarządzania opartą na stałych procedurach planistycznych i metodach administrowania, które mają gwarantować, że granice pojemności środowiska - zgodnie z zachodnim rozumieniem zarządzania przestrzenią turystyczną - nie zostaną przekroczone (Southgate, Sharpley, 2002). W koncepcji tej ignoruje się zatem:

•    lokalne opinie w kwestii eksploatacji zasobów i rozwoju;

•    różnorodne sposoby rozumienia tzw. granic dopuszczalnej zmiany (Wight, 1998);

•    lokalne potrzeby w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego;

•    prawo lokalnych społeczności do zarządzania własnym środowiskiem;

•    wartość lokalnej wiedzy i doświadczenia.

Nie oznacza to, że przepisy oraz zasady wytyczające ramy planowania

1    zarządzania rozwojem turystyki nie są potrzebne - nie od dzisiaj wiadomo, że przyznawanie interesom jednostkowym pierwszeństwa przed dobrem publicznym może się okazać zgubne w skutkach (Hardin, 1968). Wydaje się zatem, że najwłaściwszym rozwiązaniem byłoby podejście systemowe do zarządzania przestrzenią turystyczną, czyli takie, które nie tylko uwzględnia odrębność i dynamikę poszczególnych obszarów turystycznych, lecz także zapewnia ogólny nadzór nad ich funkcjonowaniem.

Podejście systemowe do zarządzania przestrzenią turystyczną

W odróżnieniu od opisanych wcześniej metod opartych na rozwiązywaniu napotykanych problemów podejście systemowe do zarządzania przestrzenią turystyczną stanowi logiczny „model, w ramach którego (...) ogólne zagadnienia ochrony środowiska i konkretne uwarunkowania lokalne można harmonijnie wkomponować w długoterminowe strategie oraz mechanizmy bieżącego funkcjonowania” ob-