ZT164 (2)

326 CZĘŚĆ 3. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ZARZĄDZANIA TURYSTYKĄ

szarów turystycznych (Tribe i inni, 2000, s. 71). Inaczej mówiąc, jest to podejście, w którym próbuje się połączyć w całość wszystkie elementy czy też podmioty związane z danym miejscem przez ciągły i systematyczny proces planowania, wdrażania i kontrolowania.

Systemy zarządzania środowiskiem (environmental management systems - EMS) powstawały początkowo z myślą o identyfikowaniu i ograniczaniu zagrożeń dla środowiska stwarzanych przez działalność przedsiębiorstw i innych organizacji. Służyły zintegrowaniu procesów zarządzania ochroną środowiska z ogólnym systemem kierowania organizacją. W roku 1996 International Standards Organi-sation (Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna) ogłosiła standard ISO 14001 określający zasady minimalizowania i mierzenia wpływu na środowisko. Zgodnie z nim każda organizacja powinna określić skutki swojej obecnej i dotychczasowej działalności dla środowiska, opracować i realizować w sposób ciągły politykę ochrony środowiska, nieustannie kontrolując efekty i podejmując w razie potrzeby kroki zaradcze. Standard ten może zatem posłużyć za podstawę bardziej ogólnego, systemowego podejścia do zarządzania przestrzenią turystyczną (rysunek 18.3). Przedstawiony model opiera się na dwóch kluczowych zasadach, bez których nie ma mowy o lepszym dostosowaniu zarządzania przestrzenią turystyczną do lokalnych uwarunkowań:

•    lokalna autonomia w sprawach środowiska,

•    dynamizm ekologiczny.

Lokalna autonomia w sprawach środowiska. Choć o potrzebie angażowania lokalnej społeczności w procesy planowania i zarządzania w sferze turystyki mówi się od dawna, skuteczna ochrona środowiska nie może polegać na przerzuceniu odpowiedzialności za realizację polityki ustalanej na szczeblu centralnym z państwa na wspólnotę obywateli. Inaczej mówiąc, lokalnej społeczności nie należy postrzegać, co często się zdarza, jako przeszkodę w zarządzaniu przestrzenią turystyczną i ochronie środowiska, lecz jako architekta własnego rozwoju. Należy szanować i uwzględniać uwarunkowane kulturowo poglądy co do zależności między ochroną środowiska a rozwojem, lokalną wiedzę na temat środowiska oraz prawo obywateli do korzystania z wolnego rynku jako narzędzia wspomagającego gospodarowanie zasobami i ich ochronę (zob. Mihalić, 2002). Niekoniecznie wszystko odbywa się wówczas zgodnie z tradycyjnym zachodnim podejściem opartym na pojęciach ochrony, pojemności środowiska i dopuszczalnej szkody, ale za to lokalna wspólnota ma większe szanse na zaspokojenie swych długofalowych potrzeb społeczno--ekonomicznych.

Dynamizm ekologiczny. Jest to pojęcie ściśle związane z zagadnieniem lokalnej autonomii w sprawach środowiska. Coraz powszechniej przyjmuje się, że każde środowisko jest wyjątkowe i z natury dynamiczne - wbrew temu, co sugeruje się w koncepcji pojemności środowiska, nie duży ono do równowagi czy też jakiegoś pożądanego stanu końcowego. Jednocześnie spostrzeżenie, że tzw. naturalne środowisko od dawna jest w mniejszym lub większym stopniu kształtowane przez człowieka, przywodzi na myśl pytanie o sensowność, a nawet moralny wydźwięk strategii politycznych zmierzających do wyeliminowania wpływu człowieka na wybrane ekosystemy. Dlatego zjawisko dynamizmu ekologicznego, którego integralnym elementem jest lokalna społeczność, powinno być uwzględnione we wszelkich programach zagospodarowania terenu. W tym celu można wykorzystać takie metody, jak wytyczanie granic dopuszczalnej zmiany. Jest to procedura planowania „służąca określeniu optymalnego stanu środowiska w wymiarze społecznym i zasobowym oraz sposobów osiągnięcia i utrzymania tego stanu w odniesieniu do konkretnego obszaru rekreacyjnego” (Wight, 1998, s. 82).

RYSUNEK 18.3

System zarządzania przestrzenią turystyczną

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Tribc i inni <2(XK), s. 81).

Jeśli zastosować te dwie zasady do wspomnianego modelu, staje się oczywiste, że przed opracowaniem polityki ochrony środowiska w pierwszej kolejności należy poznać lokalną wiedzę i poglądy dotyczące środowiska oraz stworzyć odpowiednie struktury zarządzania gwarantujące uwzględnienie tych elementów w podejmowanych decyzjach i działaniach (krok 1). W drugiej kolejności bada się uwarunkowania społeczno-ekonomiczne (krok 2), które same w sobie mogą wyznaczać właściwe formy lub skalę rozwoju turystyki, a następnie dostosowuje do nich lokalną politykę ochrony środowiska, kierując się np. uzgodnionymi granicami dopuszczalnych zmian (krok 3). Ocena stanu lokalnego środowiska (krok 4) stanowi podstawę do szacowania skutków rozwoju turystyki. Krok 5 obejmuje opracowanie i wdrożenie programów zarządzania ochroną środowiska. Krok 6 polega na sprawdzaniu, w jakim stopniu stosowane procedury zarządzania sprzyjają osiąganiu długofalowych celów rozwoju.