ZT135 (2)

268 CZĘŚĆ 3. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ZARZĄDZANIA TURYSTYKA

czeniach często odwołuje się do interesu publicznego, gdy próbują wykazać, że nie działają dla własnych korzyści.

Podział władzy formalnej i zasobów między instytucje sektora publicznego jest efektem skomplikowanej kombinacji przepisów i procedur. Zakres działania tych instytucji uległ poszerzeniu wraz z wydłużeniem się listy zadań przypisanych rządowi, pojawieniem się nowych zagadnień wymagających reakcji władz, przyznaniem większej autonomii agendom rządowym oraz większym wykorzystaniem wysoko wykwalifikowanych specjalistów. Jednym z obszarów charakteryzujących się wzrostem zaangażowania sektora publicznego jest turystyka.

Polityka społeczna stanowi trzon działalności rządu. Kształtowanie polityki społecznej, także w dziedzinie turystyki, polega przede wszystkim na ścieraniu się różnych wpływów i koncepcji. Przebieg tego procesu zależy od społeczno--ekonomicznej i kulturowej charakterystyki danego kraju, struktury władz i innych atrybutów systemu politycznego. Realizowana polityka jest zatem pochodną otoczenia politycznego, a ściślej - dominujących w nim wartości i poglądów, oraz podziału władzy, bazy instytucjonalnej i organizacji procesów decyzyjnych (Hog-wood, Gunn, 1984; Hall, Jenkins, 1995). Jednak mimo wynikających stąd różnic między poszczególnymi krajami, można wskazać ogólne podobieństwa i tendencje w zakresie polityki turystycznej. Jeśli chodzi o kraje uprzemysłowione, to proces ewolucji polityki w dziedzinie turystyki międzynarodowej dzieli się na cztery etapy (tablica 15.1). Szczególnie istotny jest w tym kontekście wzrost bezpośredniego zaangażowania władz w rozwój regionalny, ochronę środowiska i marketing turystyczny, choć ostatnio daje się zauważyć ograniczanie udziału państwa w tworzeniu infrastruktury turystycznej i przesunięcie akcentu na partnerstwo publiczno--prywatne oraz samoregulację branży (Airey, 1983; Hall, 1994, 2000).

TABLICA 15.1

Ewolucja polityki w dziedzinie turystyki międzynarodowej po roku 1945

Etap	Cechy charakterystyczne polityki
1945-1955	Łagodzenie i upraszczanie przepisów dotyczących porządku publicznego, cel, obrotu walutowego i ochrony zdrowia po zakończeniu II wojny światowej
1955-1970	Wzrost zaangażowania państwa w marketing turystyczny w celu zwiększenia potencjału dochodowego turystyki
1970-1985	Zaangażowanie państwa w rozbudowę infrastruktury turystycznej oraz wykorzystanie turystyki jako instrumentu rozwoju regionalnego
1985 — do tej pory	Dalsze wykorzystywanie turystyki jako instrumentu rozwoju regionalnego, wzrost zainteresowania ochroną środowiska, ograniczenie udziału państwa w rozbudowie infrastruktury turystycznej, większy nacisk na partnerstwo publiczno-prywatne i samoregulację branży
Od schyłku XX w.	Początek nowego etapu cechującego się ustanawianiem międzynarodowych porozumień i przepisów dotyczących ochrony środowiska oraz swobodnego przepływu dóbr, usług, kapitału i siły roboczej

Źródło: OECD (1974): Hall (1994. 2000); Hall. Jenkins (1995).

Niemal wszystkie rządy na świecie, niezależnie od reprezentowanej ideologii, uznają turystykę za coś pozytywnego i w większości prowadzą politykę ukierunkowaną na rozwój branży turystycznej. Mimo iż turystykę często uważa się za domenę sektora prywatnego, „organy administracji publicznej wszystkich szczebli, od międzynarodowego po lokalny, od lat coraz chętniej wykorzystują turystykę jako instrument rozwoju regionalnego (...) obecnie turystykę promuje się jako lekarstwo na uzdrowienie rynku pracy na obszarach dotkniętych zapaścią gospodarczą” (Smith, 1989, s. x-xi). Władze starają się tworzyć przyjazny dla branży turystycznej klimat gospodarczy, pomagają w zaspokajaniu potrzeb infrastrukturalnych i edukacyjnych związanych z turystyką, wytyczają ramy prawne funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych i zajmują się aktywnie marketingiem turystycznym. Jak zauważa Wanhill (1987, s. 54):

„Każdy rząd musi mieć jasno określoną politykę dotyczącą turystyki na szczeblu krajowym i lokalnym. Przyjęcie, zgodnie z zasadą leseferyzmu, roli biernego obserwatora oznacza otwarcie drogi do konfrontacji między miejscowymi i przyjezdnymi, a tym samym ukształtowania się negatywnych postaw, złych modeli zachowań i stronnictwa przeciwnego turystyce. Tylko najbardziej zdeterminowani turyści będą odwiedzać miejsca, w których spotykają się z jawną nieprzychylnością i nie czują się bezpiecznie”.

Mimo to jesteśmy świadkami narastającego sceptycyzmu co do skuteczności władz i faktycznych efektów prowadzonej przez nie polityki, w tym także dotyczącej turystyki. Na przykład Richter (1989, s. 21) stwierdza, że „krytycy obecnie stosowanych rozwiązań w zakresie polityki turystycznej zaczynają uświadamiać sobie i coraz śmielej wytykać «błędy i wypaczenia» towarzyszące narodowym programom rozwoju turystyki”. Jednak poza nielicznymi wyjątkami nikt nie kwestionuje działań podejmowanych przez sektor publiczny i prywatny w sferze turystyki ani polityki władz i przedsiębiorstw w tym zakresie czy też ich związków z branżą turystyczną, przyjmując bezkrytycznie, że skoro coś robią w tym kierunku, ..musi to być dobre dla turystyki”. Niewielu zdobywa się na zadawanie pytań w rodzaju tych, które Jenkins (2001, s. 215) postawił w odniesieniu do Australii: ..Czy interesy tych korporacji odzwierciedlają interesy Australii? Czy ich działania służą interesowi publicznemu Australii?”.

Państwo odgrywa w turystyce kluczową rolę - tego faktu nie można zlekceważyć. Nic tylko ustala ogólne ramy prawne funkcjonowania branży turystycznej, lecz także w wielu sprawach ingeruje bezpośrednio w działanie systemu turystyki. W rozdziale tym przyjrzymy się zatem bliżej roli władz lokalnych i centralnych w turystyce.

Rola państwa w turystyce

Państwo można określić jako zespół instytucji politycznych funkcjonujących w powiązaniu ze społeczeństwem obywatelskim (Nordlinger, 1981). W ujęciu tym