ZT168 (2)

334 CZĘŚĆ 3. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ZARZĄDZANIA TURYSTYKĄ

i zepchnęły ją na margines rynku turystycznego. W roku 2001 doszło do zamachu na port lotniczy w Kolombo, w wyniku którego zniszczeniu uległy cztery samoloty należące do miejscowego narodowego przewoźnika i zginęło siedmiu żołnierzy. Choć tym razem wyjątkowo żaden turysta nie odniósł obrażeń, niemożność dotarcia na wyspę zmusiła wielu z nich do odwołania rezerwacji, co bardzo niekorzystnie odbiło się na dochodach lokalnej branży turystycznej. Podjęte na początku XXI w. rozmowy pokojowe dają jednak nadzieję na zakończenie 20-letniego konfliktu z korzyścią dla dalszego pomyślnego rozwoju społeczno-gospdarczego Sri Lanki, a zwłaszcza miejscowej branży turystycznej.

Biorąc pod uwagę opisane wcześniej zagadnienia, można stwierdzić, że każdy obszar turystyczny powinien mieć strategię zarządzania kryzysowego wytyczającą sposób postępowania na wypadek ewentualnej katastrofy. Innymi słowy, ze względu na nieuchronność nieszczęśliwych zdarzeń, które mogą mieć znaczące konsekwencje społeczne i ekonomiczne w skali lokalnej, regionalnej, a nawet globalnej, logiczne wydaje się tworzenie na obszarach turystycznych mechanizmów służących „zapobieganiu sytuacjom kryzysowym (...) i przezwyciężaniu tych, których nie da się uniknąć” (Santana, 2001, s. 237). Jednak zdaniem specjalistów tylko nieliczne obszary turystyczne rzeczywiście mają odpowiednio przygotowane plany zarządzania kryzysowego (Sonmez i inni, 1999; Faulkner, 2001; Henderson, 2002), więc w sytuacjach wyjątkowych branża turystyczna jest skazana na improwizację (Santana, 2001, s. 236).

W rozdziale tym skupimy się zatem na stworzeniu ogólnego modelu ułatwiającego opracowanie strategii zarządzania kryzysowego. Najpierw jednak powinniśmy się zastanowić, co rozumiemy przez kryzys w turystyce międzynarodowej. Chcąc sformułować ramową koncepcję zarządzania sytuacjami kryzysowymi w turystyce, musimy wiedzieć, na czym one polegają.

Od sytuacji kryzysowej do kryzysu w turystyce

Jak już zauważyliśmy, turystyka międzynarodowa w skali globalnej jest dosyć odporną i ciągle rozwijającą się gałęzią gospodarki, ale jednocześnie cechuje się dużą niepewnością. Wynika to z jej znacznej wrażliwości na zawirowania w otoczeniu, które tymczasowo lub trwale osłabiają ruch turystyczny i zmieniają jego rozkład. W literaturze poświęconej zagadnieniom turystyki bardzo szeroko omawia się potencjalne źródła tych zawirowań. Dla uproszczenia można je podzielić na pięć podstawowych kategorii: czynniki polityczne, terroryzm, bezpieczeństwo osobiste, czynniki ekonomiczne oraz klęski żywiołowe i katastrofy ekologiczne.

Czynniki polityczne. Zależnościami między turystyką a jej otoczeniem politycznym zajmowała się spora grupa badaczy (np. Richter, 1980, 1992; Richter,

Waugh, 1983, 1986; Hall, 1994; Hall, 0’Sullivan, 1996; Sonmez, 1998). Ich uwaga koncetrowała się na następstwach wstrząsów politycznych, takich jak zamachy stanu (Gambia, Fidżi), choć poczynania władz mogą rzutować na ruch turystyczny nawet w sytuacji względnego spokoju. Brytyjska organizacja Tourism Concem od wielu lat stara się zniechęcać turystów do odwiedzania Birmy, oskarżając tamtejszą juntę wojskową o zmuszanie ludzi do niewolniczej pracy przy rozbudowie infrastruktury turystycznej. Jednocześnie wskazuje się, że władze mogą wykorzystywać turystykę w celu uzyskania legitymizacji ze strony społeczności międzynarodowej, choć w tym wypadku wpływ na ruch turystyczny może być mniej wyraźny. Do czynników politycznych zaliczamy także konflikty zbrojne, które - sądząc po licznych przykładach - zawsze odbijają się na turystyce, czy mają charakter wewnętrzny (Jugosławia w pierwszej połowie lat 90. ubiegłego wieku), czy międzynarodowy (wojny w Zatoce Perskiej) (zob. Mihalić, 1996).

Terroryzm. Terroryzm, który w zasadzie zalicza się do czynników politycznych, stanowi duże zagrożenie dla turystyki. Ogólnie biorąc, miejsca, w których regularnie dają o sobie znać terroryści, z czasem odnotowują ogólny spadek przyjazdów turystycznych. Na przykład działalność ugrupowania Świetlisty Szlak doprowadziła do drastycznego zmniejszenia liczby turystów odwiedzających Peru pod koniec lat 80. i na początku 90. minionego wieku. Z kolei w Irlandii Północnej branża turystyczna trwała w zastoju przez blisko dwie dekady, począwszy od 1970 r. (0’Neill, Fitz, 1996; Wall, 1996). Co więcej, terroryści często świadomie wybierają turystów za cel ataków. Zdaniem Sonmeza (1998) mogą w ten sposób osiągać rozmaite symboliczne cele, czego tragicznym przykładem jest zabójstwo jedynego amerykańskiego Żyda na pokładzie statku „Achille Lauro” porwanego przez Palestyńczyków w 1995 r.

Bezpieczeństwo osobiste. Istnieje wiele czynników, rzeczywistych lub wyimaginowanych, które wzbudzają w turystach strach o własne bezpieczeństwo, zniechęcając ich do podróży zagranicznych. Najczęściej, jak się wydaje, w grę wchodzi troska o zdrowie i zagrożenie przestępczością. Choć literatura poświęcona zależnościom między zdrowiem a turystyką jest dosyć obszerna (np. Clift, Grabowski, 1997), niewiele uwagi poświęca się w niej wpływowi obaw o zdrowie na kształtowanie ruchu turystycznego. Jedynym wyjątkiem jest praca Grabowskiego i Chatteijee (1997) na temat paniki wywołanej pojawieniem się dżumy w Indiach. Tym niemniej można wymienić wiele sytuacji, w których strach o zdrowie miał istotny wpływ na decyzje turystów, w tym plagę zatruć pokarmowych na Dominikanie na początku lat 90. ubiegłego wieku oraz wybuch epidemii SARS w 2003 r. (studium przypadku 19.1). Bardzo dobrze jest udokumentowany wpływ przestępczości na turystykę (Piżam, Mansfeld, 1996) - jako przykład wystarczy podać falę napadów na turystów, jaka miała miejsce na Florydzie w pierwszej połowie lat 90. XX w. (Hollinger, Schiebler, 1995).