382,383 (2)

Najczęstszą spośród wrodzonych wad narządu ruchu jest dysplazja biodra polegająca na niedostatecznym wykształceniu panewki, opóźnionym rozwoju głowy kości udowej i przodoskręceniu szyjki kości udowej. Nie leczona dysplazja prowadzi do zwichnięcia stawu biodrowego, które ujawnia się wówczas, gdy dziecko zaczyna chodzić. W jednostronnym zwichnięciu chód jest utykający, w obustronnym — kołyszący. Te nieprawidłowości świadczą-już o poważnej wadzie, której leczenie wymaga interwencji chirurgicznej. Dlatego też niezwykle ważne jest bardzo wczesne rozpoznanie nieprawidłowości i zachowawcze leczenie dziecka, u którego stwierdzono dysplazję (T. Gałkowski, J. Kiwerski 1983).

Stosunkowo często występującą nieprawidłowością narządu ruchu jest również boczne skrzywienie kręgosłupa, czyli tzw. skolioza. Skolioza oznacza zniekształcenia kręgosłupa i tułowia łączące się — przy dużym nasileniu nieprawidłowości — z zaburzeniami w pracy serca i pluć. Choroba najczęściej dotyczy dziewczynek między 10. a 14. rokiem życia, ale może się też pojawić u dzieci młodszych (skoliozy dziecięce i wczesnodziecięce) (A. Dziak 1993).

Pierwsze oznaki skoliozy mogą pojawić się bardzo wcześnie, już w okresie wczesnego dzieciństwa, ale częściej obserwuje się je we wczesnej fazie okresu dorastania, około 10.—11. roku życia. Sposobem leczenia są wówczas ćwiczenia korekcyjne, których rodzaj i częstość określa lekarz-ortopeda. Jeśli — mimo ćwiczeń — skrzywienie pogłębia się, konieczne staje się noszenie gorsetu. W niektórych przypadkach niezbędne okazuje się wykonanie zabiegu operacyjnego.

W niniejszym rozdziale skupimy swoje zainteresowanie jedynie na tych dzieciach, których niepełnosprawność nie jest związana z uszkodzeniem mózgu. O dzieciach z mózgowym porażeniem dziecięcym, które jest najczęściej występującą postacią sprzężenia zakłóceń narządu ruchu i układu nerwowego, zainteresowany Czytelnik znajdzie informacje w rozdziale 6.

Rozważając różnorodne problemy psychologiczne i wychowawcze, odnoszące się do dzieci z niepełnosprawnością fizyczną, poruszać się będziemy na dwóch płaszczyznach. Jedną z nich wyznacza specyfika rozwoju dziecka, któremu niepełnosprawność towarzyszy od urodzenia, natomiast zakres drugiej określają zmiany, jakie dokonują się w psychicznych strukturach pod wpływem niepełnosprawności nagle zaistniałej. Płaszczyzny te nie są zupełnie rozłączne, dlatego też wiele spośród poruszanych problemów ma charakter wspólny dla całej, interesującej nas w tym rozdziale, grupy dzieci.

3.1.2. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ WRODZONk JAKO CZYNNIK

MODYFIKUJĄCY ROZWÓJ DZIECKA

Odpowiednio do warunków (wcwnętrzrych i zewnętrznych), w których człowiek żyje, kształtują się jego struktury psychiczne.

Niepełnosprawność wrodzona jest już od momentu narodzin czynnikiem wyznaczającym charakter relacji dziecka z otoczenia, zarówno przedmiotowym, jak i społecznym, a pizez to wpływającym na jego funkcjonowanie.

Wiadomo, że rozwój ruchowy małejo dziecka jest bardzo ściśle powiązany z jego rozwojem psychicznym.

Doświadczenia niemowlęcia, zdobywane w bezpośrednim kontakcie z przedmiotami w czasie ich dotykania, potrząsania, postukiwania jednym przedmiotem o drugi, stanowią niezwykle ważną podstawę kształtowania się spostrzeżeń w pierwszych miesiącach życia. Przez manipulowanie przedmiotami dziecko poznaje ich budowę i funkcje. Oddziałując na przedmioty, zmieniając ich położenie lub kształt, uzyskuje coraz to nowe wrażenia, wzbogacając w ten sposób swoją wiedzę o świecie i sobie samym.

Tego rodzaju aktywność zaspokaja przede wszystkim potrzebę poznawczą, wynikającą z ciekawości świata, siebie i wzajemnych między nimi zależności. Moment, w którym dziecko poczuje się sprawcą, autorem jakiejś zmiany w otoczeniu, choćby było to tylko potrząsanie grzechotką czy postukiwanie łyżeczką, jest decydujący dla identyfikowania siebie i odróżniania od innych obiektów poznania.

Niektóre spośród niepełnosprawności narządu ruchu stanowią przeszkodę w tego typu aktywności.

I tak dzieci z wrodzonym brakiem lub znacznego stopnia deformacją kończyn górnych (zwłaszcza dłoni) mają zdecydowanie zmniejszone możliwości manipulowania przedmiotami. Nie są jednak w ogóle pozbawione możliwości ich poznawania. Przedmiot można przecież chwycić nie tylko rękami, ale i palcami stóp, niektóre z nich wziąć do ust, a zawsze możliwe jest odebranie wrażeń specyficznych dla danego przedmiotu przy pomocy rodziców, którzy przesuwają przedmiot po twarzy dziecka, jego tułowiu, nóżkach. Jak wynika z badań, przy odpowiednim oddziaływaniu rozwój procesów poznawczych^{1 2} u dzieci z uszkodzeniami kończyn górnych przebiega prawidłowo (K. Dembecka 1973, H. Spionek 1970).

383

1

¹ Procesy poznawcze to procesy psychiczne umożliwiające przyjmowanie, przetwarzanie

2

zapamiętywanie informacji.