3 (1887)

G. Dmochowska - Dyslektycy jako kategoria stygmatyzowana

-    koncepcja hormonalna, której autor, N. Genschwind¹⁰, upatruje przyczynę dysleksji w niedokształceniu się struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu mózgu, tzn. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej (nadprodukcja hormonów, np. testosteronu, co tłumaczy przewagę liczebną chłopców wśród dzieci dyslektycznych);

-    wielu badaczy za odrębną przyczynę trudności w czytaniu i pisaniu uważa brak opanowania podstawowych, elementarnych technik. Wybitny badacz amerykański, A. I. Gate$“ zwraca uwagę na niewłaściwe metody nauki czytania i pisania, brak indywidualnego nauczania dostosowanego do możliwości ucznia, zbyt trudne i nudne treści itp.;

-    koncepcja, bardzo obecnie popularna, poszukująca przyczyn dysleksji w zaburzeniu tzw. świadomości fonologicznej¹² (tzn. umiejętności rozpoznawania różnych dźwięków języka mówionego) oraz znajomości relacji pomiędzy słowami pisanymi i mówionymi, czyli odpowiedniości pomiędzy grafemem a fonemem;

-    inne stanowisko prezentuje H. Spionek¹³, która za przyczynę dysleksji uważa zaburzenia tempa i rozwoju psychoruchowego dziecka. Według badań większość dzieci mających trudności w nauce, mimo normalnego rozwoju umysłowego przejawia różnego rodzaju opóźnienia w rozwoju psychoruchowym, które są niewielkie i często niedostrzegalne, a jednak umożliwiają dziecku prawidłowe czynności związane z uczeniem się. Opóźnienia te zostały nazwane „fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi” i do nich należą: opóźnienia i zakłócenia rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, kinestetyczno-ruchowej oraz zaburzenia procesu lateralizacji (przewagi stronnej).

W ostatnich latach wielu autorów podkreśla znaczenie „wieloprzyczynowości” dysleksji, mając na uwadze cały splot niekorzystnych oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych i kulturalno-społecznych. Oprócz już wymienionych najistotniejszych przyczyn dysleksji należy wziąć także pod uwagę czynniki potęgujące lub osłabiające trudności w uczeniu się. Są to czynniki określane jako wtórne, drugorzędne, ale mają szczególne znaczenie w procesie reedukacji. Należą do nich¹⁴:

M. Bogdanowicz, O dysleksji..., op. cit, s. 47.

" B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu..., op. cit, s. 24.

¹² ]. Elliott, M. Place, Dzieci i młodzież w kłopocie. Poradnik nie tylko dla psychologów. Warszawa 2000, s. 201. Fonemy to najmniejsze jednostki dźwięku, dzięki którym możemy odróżnić jedno słowo od drugiego. Grafemy to fonemy w formie pisemnej.

'' B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu..., op. cit., s. 24.

” Ibidem, s. 25.

-    metody wychowawcze, struktura, atmosfera, poziom inteiektualno-kultural-ny rodziny;

-    reakcje rodziców na trudności dziecka, sposoby ich usuwania;

-    postawa nauczyciela, jego stosunek do dziecka, sposoby usuwania dysleksji;

-    metody i organizacja nauki czytania i pisania;

-    zły stan fizyczny dziecka (częsta absencja w szkole).

Żadna z omówionych koncepcji dysleksji nie jest w pełni zweryfikowana. Najbardziej potwierdzone badaniami są koncepcje wskazujące na strukturalne tło dysleksji (niedokształcenie lub uszkodzenie kory mózgowej), choć i tu wiele spraw wymaga wyjaśnienia.

Pomimo indywidualnych różnic charakterystycznych dla poszczególnych dzieci dyslektycznych i lansowanej tezy, że „tyle jest dysleksji, ilu dyslektyków’, większość badaczy tego zagadnienia uważa, iż istnieje specyficzny syndrom dysleksji (zespół objawów), który wyróżnia ją od innych patologicznych zjawisk pokrewnych. Wszystkie te symptomy mogą występować w różnych, zmieniających się układach. Zdaniem B. Zakrzewskiej¹⁵ należą do nich:

-    wyraźna rozbieżność pomiędzy poziomem czytania a rezultatami w nauce innych przedmiotów (na niekorzyść czytania);

-    wyraźna rozbieżność pomiędzy poziomem rozwoju umysłowego a poziomem czytania;

-    często występujące błędy w pisaniu, niekiedy obniżony poziom graficzny pisma;

-    trudności w opanowaniu języków obcych;

-    obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej;

-    zaburzenia w rozwoju mowy, artykulacji;

-    zaburzenia w orientacji czasowo-przestrzennej;

-    zaburzenia rozwoju ruchowego i sprawności manualnej;

-    zaburzenia procesu lateralizacji

-    częściej występujące trudności w czytaniu i pisaniu u chłopców niż u dziewcząt;

-    współwystępujące z trudnościami w czytaniu i pisaniu objawy nerwowości i zaburzenia zachowania;

-    dość częste mikrouszkodzenia tkanki mózgowej w okresie okołoporodowym;

-    brak uszkodzenia narządu wzroku i słuchu;

-    wyraźna rozbieżność pomiędzy poziomem czytania a rezultatami w nauce innych przedmiotów (na niekorz f&ć czytania).

^Is Ibidem, i. 38.