3 (2246)

NEURO PSYCHOLOGIA

siateczkowaty

przyśrodkowo-pod stawne

części płata czołowego P

/ przyśrodkowo-

ciało migdałowate    ✓ -podstawna ._s

I I część płata \ skroniowego \ przysadka okolica podwzgórza

Rycina 4.5. Wszystkie rozgałęzienia połączeń płata czołowego według Poliakowa

Na podstawie: Łuria. A. R. (1973). The working brain. Allen Lane Penguin. Dzięki uprzejmości VAAP

Moskwa.

cji ruchów. Uszkodzenia leżące bardziej ku przodowi prowadzą najpierw do dezintegracji programów ruchowych, a następnie upośledzają porównywanie zachowania ruchowego z planem pierwotnym. To ostatnie zaburzenie przypomina nam, że program ruchu nie tylko musi być zorganizowany i zapoczątkowany, lecz konieczne jest także ciągłe monitorowanie sekwencji ruchowej i wprowadzanie niezbędnych poprawek na podstawie informacji zwrotnych napływających podczas wykonywania czynności, aby jej przebieg był płynny i sprawny.

„Wszystkie te zaburzenia są szczególnie nasilone u chorych z uszkodzeniami bocznych części płata czołowego w lewej (dominującej) półkuli mózgu, które są ściśle związane z mózgową organizacją mowy - charakteryzuje się dezorganizacją czynności mowy i tych aktów zachowania, których regulacja szczególnie zależy od udziału mowy” (Łuria, 1973b, s. 222).

Zaburzenia mowy związane są przede wszystkim z uszkodzeniami dolnych części grzbietowo-bocznej kory płata czołowego półkuli dominującej. Zaburzenia mowy spowodowane przez uszkodzenie dolno-tylnej części płata czołowego (okolica Broki) noszą nazwę afazji ruchowej lub ekspresyjnej. Chociaż powszechnie używa się terminu okolica Broki, jednak na podstawie dawnych opisów i materiału z badań Broki nie da się precyzyjnie zdefiniować granic tej okolicy. Odpowiada ona mniej więcej polu 44 i częściowo 45 według Brodmanna.

Inne, subtelniejsze zaburzenia mowy przy uszkodzeniach zlokalizowanych ku przodowi

od okolicy Broki stwierdza się u pacjentów bez klinicznie rozpoznanej afazji. Będzie o tym mowa w dalszej części tego rozdziału. Łuria wylicza następujące zaburzenia obserwowane przy uszkodzeniu dolno-bocznej kory lewego płata czołowego: (1) niezdolność do spontanicznego formułowania wypowiedzi dyskursywnej; (2) trudności z wyrażaniem myśli w mowie dyskursywnej oraz (3) „ady-namię słowną”, czyli „czołową afazję dynamiczną” (zob. niżej).

W przypadku drugiej głównej kategorii funkcjonalnej, czyli podstawno-przyśrodkowej kory płatów czołowych, zaburzenia związane są ze stanem aktywacji i reakcjami emocjonalnymi jednostki. Łuria (1973a, 1973b) zwraca uwagę na badania brytyjskie i rosyjskie nad „falami oczekiwania” w elekt roencefalogra-mie. Wraz z innymi danymi z badań świadczą one o tym, że „okolice czołowe kory mózgowej odgrywają zasadniczą rolę w regulowaniu stanu aktywacji, wywołanego przez zadanie dane badanemu” (1973b, s. 6). Bogate doświadczenia zgromadzone w związku z operacjami psychochirurgicznymi odłączającymi podstawno-przyśrodkowe części płata czołowego potwierdziły wcześniejszą myśl, że te okolice są związane z życiem emocjonalnym człowieka i z kontrolą hamowania. Pełne omówienie anatomii funkcjonalnej kory przedczołowej podają Stuss i Benson (1986) oraz Fuster (1989).

KONTROWERSJA DOTYCZĄCA PŁATÓW CZOŁOWYCH

Chyba najbardziej sporną kwestią dotyczącą płatów czołowych było pytanie, czy dla intelektualnego życia człowieka są one ważniejsze od innych części mózgu. W latach trzydziestych XX wieku zaczęto stosować testy psychologiczne do badania osób z uszkodzeniem mózgu i od tego czasu każda ze stron zgromadziła wiele dowodów na poparcie swego stanowiska. Przegląd tych danych jest pouczający, bo pokazuje, co wynika z wnioskowania na podstawie niepełnych informacji.

Niektórym autorom wydawało się naturalne, że okolice przedczołowe - ze względu na ich ogromny rozwój u człowieka - powinny mieć związek z najwyższymi funkcjami integracyjnymi. Zanim wprowadzono testowe badania neuropsychologiczne, wielu neurologów zgadzało się z koncepcją, według której płaty czołowe mają pierwszorzędne znaczenie (Jackson, 1874; Phelps, 1897; Dana, 1915; Goldstein, Gelb, 1918; Dew, 1922; Papez, 1929; Worster-Drought, 1931), chociaż byli także tacy, którzy nie zgadzali się z tym stanowiskiem (Feuchtwanger, 1923;

Jefferson, 1937). Jefferson opisał sześć przypadków lobektomii czołowej, które, jak się wydawało, wykazały nie tylko brak widocznych zaburzeń po operacji, ale nawet poprawę w niektórych przypadkach: „ (...) na tych, którzy przed operacją nie przejawiali zmian psychicznych, częściowe usunięcie anatomicznego płata czołowego nie miało wpływu, (...) a stan tych, którzy mieli objawy zaburzeń psychicznych, znacznie się poprawił po usunięciu tego płata”. Jefferson był przeciwnikiem koncepcji, że wyższe funkcje są „zlokalizowane” w obrębie płatów czołowych.

Jak wielką ostrożność należy zachować, wnioskując na podstawie materiału klinicznego świadczącego o „przypuszczalnej” lokalizacji uszkodzenia, widać na przykładzie przypadku, który kilkakrotnie opisał Brick-ner (1934) i na którym oparł swoją interpretację funkcji płata czołowego. U tego pacjenta dokonano częściowej obustronnej lobektomii czołowej z powodu oponiaka, a znacznie później, podczas sekcji zwłok, stwierdzono, że miał on liczne oponiaki, m.in. bardzo duży