40 41 (33)

Wielki wpływ na ożywienie życia narodowego miało rozciągnięcie, a raczej rozszerzenie prawa wyborczego na szerokie kręgi ludności. Walka o mandaty poselskie do sejmu pruskiego i do parlamentu Rzeszy stała się wielką szkolą życia narodowego. Jak wiadomo, powiaty kaszubskie w walce tej zajmowały chlubne pierwsze miejsce wśród okręgów wyborczych na Pomorzu.

Wreszcie trzeba tu wymienić jeszcze jeden ważny sektor. Wprawdzie szkoła na Pomorzu służyła głównie celom germa-nizacyjnym, to jednak sam fakt poszerzenia kręgu młodzieży, która zdobywała nie tylko wykształcenie podstawowe, lecz także średnie, wydatnie wzmocnił szeregi inteligencji polskiej. Przytoczymy tu za Jerzym Szewsem²⁷) statystykę uczniów korzystających w gimnazjach pomorskich z nauki języka polskiego w przełomowym 1900/1901 r.

Uczniowie

	polscy	niemieccy
Chełmno	194	8
Chojnice	52	5
Lubawa	49	4
Pelplin	182	77
Świecie	11	-
Wałcz	2	16
Wejherowo	24	16

Wystarczy rzucić okiem na to zestawienie, aby zobaczyć, iż praktycznie tylko 2 gimnazja (Chojnice i Wejherowo) działały na ziemiach kaszubskich i ściągały do swoich murów miejscową młodzież; sporo synów ziemi kaszubskiej znalazło się też w Pelplinie. Ale mimo wszystko, w stosunku do połowy XIX w. postęp był widoczny. Jak wiemy, szczególnie dużą rolę w odrodzeniu ducha narodowego, poza Collegium Marianum w Pelplinie, oprócz wychowanków Chojnic, odegrali nauczyciele (Stanisław Maroński, Józef Łęgowski) i uczniowie gimnazjum wejherowskiego. Ciepła wzmianka należy się też szkole żeńskiej w Kościerzynie.²⁸*

Wreszcie trzeba też wspomnieć o księżach polskich na Ka szubach, którzy stali najbliżej tego ludu. Było wśród nich wielu Kaszubów; wielu też spośród nich wyróżniło się swoją postawą narodową.²⁹i '

Na takim podłożu ekonomicznym, społecznym i kulturalnym powstał na Kaszubach w początku XX w. nowy autentyczny ruch kaszubski, który otrzymał już swą historyczną nazwę . ruchu młodokaszubskiego.

2„

okresie

pitaszubskiiii

Postawmy sobie najpierw pytanie natury semantycznej: co to znaczy ruch młodokaszubski?

Jan Karnowski pisze w swoich wspomnieniach,że myśląc-w 1908/1909 r. o odnowieniu ruchu kaszubskiego,. nrzede wszystkim w dziedzinie kulturalnej, określał ideologię star-szypli działaczy mianem starokasziibiznui, a budzącą się nową ideologię mimneokaszubiżmu. Byio to przeniesienie na u? ren Kaszub obiegowego wówczas w krajach słowiańskich terminu neoslawizm (stąd przymiotniki: neosłowiański - neoka-szubsld); nie była to zresztą próba ograniczająca się do przeniesienia samej nazwy, chodziło talcżę o przystosowanie związanej z nia ideologii do miejscowych waranków.³y

Zaproponowane przez, Karnowskiego 'Określenia zmienił właściwy .twórca omawianego; mchu, Alek-sancler.M a i kows ki I ptżęcl^śtaMająć^Kón^WMthie poj^n^śfdmmszi tbski wyra-* zenie - młodokaszubski.

Podstawowe założenia tego mchu scharakteryzował Map Ikowski następująco:    ruch ndodokasziihski [powstał] jaktP

I wyraz dążeń rodzimej inteligencji kaszubskiej. Opierając się źa Iprzykładem Ceynowy na pierwiastkach rodzimych kaszubskich, wzwolennicy tegoż ruchu, nie idą śladami Ceynowy, o ile lakowe *odbiegają od wspólnej drogi z narodem polskim. Przeciwnie,

\ uznają się za szczep, jeden z wielu, wielkiego narodu polskiego, uznają wspólność kulturalną i polityczną z Polską. Widzą atoli je-