page0425

POGRANICZE ZACHODNIE

Wielki wpływ na zmiany nazewnictwa osobowego, podobnie jak na Pomorzu Zachodnim, wywarła przemieszczająca się w kierunku wschodnim strefa języka niemieckiego. Nazewnictwo osobowe Śląska zostało opracowane przez S. Rosponda (1967, 1973), który wskazał na sposoby fonetycznej, morfologicznej i leksykalnej adaptacji słowiańskich nazwisk śląskich do systemu języka niemieckiego, np.

1.    Niektóre adaptacje fonetyczne i graficzne:

a)    wahania barwy samogłoski: o <-> a <-> e: poi. Kowal —> niem. Kawalle, Domarad —> Damroth; i e: Biegas —> Bigas itp.;

b)    zanik samogłosek wygłosowych i nieakcentowanych oraz pojawianie się samogłosek wstawnych: Białowąs -> Balwas; Wydra -> Widera itp.;

c)    metateza w sąsiedztwie sonantów r, /, np. Brodala —> Bordelle itp.;

d) substytucje spółgłoskowe, np. Bartosz —> Bartusch —> Partsch, Białyga -> Bialdiga itp.;

e)    wielowarstwowe substytucje graficzne i fonetyczne, np. Smółka —> Smolka, Polak —> Pollak —» Pohl itp.

2.    Przykłady substytucji morfologicznych (obok substytucji fonetycznych i graficznych): Baba —» Babę; Więcisław —> Wenzel, Kusz lub Kuś —> Kuschius (z łac.- -ius) itp.;

3.    Adaptacje leksykalne, np. Kowal -> Schmid, Popiołek —»Aschenbrand, Aschenbrenner.

W XVI-XVII w. wśród oświeconej elity rodzin mieszczańskich i pastorskich panowała moda na latynizację nazwisk: Kruk —> Corvinus, Kapusta —> Herbinus itp. Na południowym Śląsku zdarzały się adaptacje nazwisk do języka czeskiego (pod wpływem prowadzonej w tym języku kancelarii), np. Kędzierza -> Kudera.

Po II wojnie światowej pogranicze polsko-czeskie uległo rozszerzeniu o cały pas Sudetów aż do Nysy Łużyckiej. Badania nad nazwami osobowymi pogranicza polsko-dolnołużyckiego i polsko-czeskiego kontynuowane są głównie w śląskich ośrodkach naukowych.

UWAGI KOŃCOWE

Zachodnie pogranicze Polski zmieniało w ciągu wieków swój etniczny i językowy charakter. Badania onomastyczne, obok archeologicznych, historycznych, dialektologicznych i innych, pomagają w wydobyciu z pomroki dziejów zakresu i kierunku tych zmian. Na ich podstawie można przypuszczać, że Słowianie najwcześniej pojawili się na Śląsku

421