page0411

POGRANICZE ZACHODNIE

POGRANICZE ZACHODNIE W ŚWIETLE ONOMASTYKI

NAZEWNICTWO WODNE POMORZA ZACHODNIEGO

Nazwy rzek i jezior Pomorza Zachodniego doczekały się wielu opracowań, gdyż ich archaiczna forma językowa przyciągała uwagę badaczy. W nazwach tych znajdują odbicie zmiany etniczne zachodzące na Pomorzu. Nazwy niektórych dużych pomorskich jezior, jak Jezioru Miedwie (.stagnum Meduvi 1220), Jezioro Woświn (Woswin 1284), nie mają słowiańskiego rodowodu. Pierwsza z nich wywodzi się z pie. rdzenia *medhjo // *medhu- 'środkowy' (jezioro leży między dużymi jeziorami Płońskim i Dąbie), drugie z nich kojarzy się z lit. aśva 'kobyła', por. n. jez. Oświn i n. rz. Oświna w dorzeczu Pregoły lub, co mniej pewne, z pie. *dk“a 'woda' (z wcześniejszej formy *H2k“-eH2 H*H₂ekr-eH2).

Do przedsłowiańskich nazw rzecznych na Pomorzu Zachodnim należą: Ina (w zapisach: Yna 1220), Tywa (Tyua 1212, por. pie.*tu~, jak słowiańskie *tymeno 'bagno'), Rurzyca (Roreke 1234, Rurika 1235, por. pie. *reu-//*ru- 'zrywać, ryć'), Świna (Szwine 1182, Zwiną 1186, por. pie. *su- J/*seu- J/*sou- 'wilgoć, deszcz; płynąć'), Dziwna (Diuenow 1243, por. pie. *dei- // *di- 'światło, bóstwo'), Odra (Odera 948, por. pie. *adu-'rzeka, woda'), Rega (Rega 1180), Regalica (ramię Odry; Regala 1212, por. pie. *reg- 'wilgoć'), Myślą (Mizzla 1232, por. pie. *mus- // *meus- 'mech; trzęsawisko'), Parsęta (Parsandi 1159, Persandi 1179, por. pie. *pers-'tryskać'), Drawa (Dravanz 1237, Drawa 1250, por. pie. *dreu- // *drou-'bieg; szybko się poruszać'), Gwda (Chuda 1260, Kuddam 1311, por. pie. *Kueid- II *Kuid~ 'biały; świecić'), Wieprza (Wipperam 1205, por. pie. *ueip-'wić się' + suf. -r-) i inne. Archaiczne nazwy wodne występują nie tylko na Pomorzu Zachodnim — rozsiane są po całym kontynencie, tworząc warstwę tzw. nazewnictwa „staroeuropejskiego". Dzisiejsze formy nazw rzek pomorskich są, podobnie jak nazwy miejscowe, rekonstrukcjami działającej po II wojnie światowej Komisji Ustalania Nazw Miejscowych.

Nowszą warstwę tworzą hydronimy słowiańskie, zaś w okresie germanizacji — niemieckie. Słowiańskie nazwy rzek powstawały głównie od topograficznych określeń terenu, szaty roślinnej oraz występującej zwierzyny, np. *Kalnica (: *kali> 'błoto'), *Rogoźnica (: rogoża 'sitowie'), *Bobrowa Struga (: bóbr) itp. Nowsze, rzadko spotykane w zachodniej części Pomorza nazwy rzek, tworzone były od nazw miejscowości z suf. -sk- lub -ka, np. Kisewska Struga (: n. m. Kisewo), *Miedzygwozdka (Meczigocsca 1342 'rzeka płynąca między lasami'). Do nowszej warstwy

407