43

ozpział II. Właściwości sacharydów /O (cukrowców)¹ ^

Sacharydy są podstawową i bardzo zróżnicowaną grupą związków naturalnych występujących we wszystkich organizmach żywych. Szczególnie zróżnicowane pod względem budowy' i funkcji są one u roślin. Najprostsze z nich to monosacharydy, które oprócz grupy karbonylowej zawierają grupy hydroksylowe i których sumaryczny wzór można przedstawić

jako (CH₂0)_n.

Monosacharydy składają się z pojedynczej jednostki polihydroksy-aldehydowej lub -ketonowej (np. glukoza, fruktoza).

Oligosacharydy zawierają od dwu do dziesięciu jednostek monosacharydowych połączo-

nych wiązaniem glikozydowym (np. sacharoza, laktoza).

Polisacharydy zawierają bardzo długie łańcuchy zbudowane z jednostek monosachary-dowych, przy czym mogą być one nierozgałęzione (np. celuloza) lub rozgałęzione (np. składnik skrobi — amylopektyna glikogen).

Najprostszymi monosacharydami sątriozy: aldehyd glicerynowy (aldotrioza) i traktowany jako trioza —dihydroksyaceton

Wszystkie monosacharydy, z wyjątkiem dihydroksyacetonu, zawierają jeden lub kilka ośrodków asymetrii W zależności od liczby asymetrycznych atomów węgla w cząsteczce danemu sumarycznemu wzorowi odpowiada pewna liczba stereoizomerów, którą określa wyrażenie 2ⁿ (n — liczba asymetrycznych atomów węgla). \^ród tych stereoizomerów wyróżnia się dw'a szeregi D i L (oznaczane również jako R i S), których człony tworzą pary będące swymi lustrzanymi odbiciami. Litery D i L odnoszą się do konfiguracji podstawników przy asymetrycznych atomach w'ęgla najdalej położonych od karbonylowego atomu węgla. Człony szeregu D mają zatem konfigurację przy najdalej położonym od grupy karbonylowej atomie w^ręgla, taką jak aldehyd D- glicerynowy, natomiast człony szeregu L są ich lustrzanym odbiciem. Na rysunku 8 przedstawiono wzory aldehydu D- i Lr gliceryn owego oraz D- i L-glukozy.

W związku z występowaniem ośrodków' asymetrii sacharydy charakteryzują się różnym stopniem zdolności skręcania w prawo (+) lub w lewo (-) płaszczyzny światła spolaryzowanego. Kierunek skręcania nie wiąże się jednak z przynależnością do szeregu D czy L, a zdolność skręcania oznacza się doświadczalnie.

Monosacharydy, mające 5 lub więcej atomów węgla, mogą występować w formach pierścieniowych (półacetalowych), które obrazują wzory Hawortha pokazane na rysunku 9. Przedstawiono na nim także wzory najczęściej spotykanych mono- i disacharydów.

W w^rypadku utworzenia formy pierścieniowej ujawnia się w cząsteczce sacharydu dodatkoww ośrodek asymetrii i cząsteczka taka może występować w dwóch odmianach cc i £.

Do podstaw'ow^rych funkcji sacharydów należą: udział w magazynowaniu i uruchamianiu energii, funkcje strukturalne, udział w^r utrzymywaniu właściwych stosunków wodnych w komórkach roślin i drobnoustrojów, integracja komórek w tkanki, utrzymywanie właściwego

1

'Wprowadzenie do tozdz. II — dr in? Anna NiedzielŚŁa.