4

szczęściu innych zamiast śledzić Jego skutki. Co wiącej, w miarę przyswajania sobie „poprawnych” sposobów zachowania sic. zaczyna uważać Je za tak oczywiste, że wydają mu aią całkowicie naturalne, wskutek czego cząsto nie zwróci uwagi na wiele ich szczegółów. Będą dla niego tak powszednie, żs aż nie warte uwagi.

Jest oczywiście Jasne, że zarówno przy obserwacji uczestniczącej, Jak i nieuczestniczącej pozostaje nie rozwiązany problem kontroli tej obserwacji. W tym stopniu, w Jakim badacz zostaje uczestnikiem, jego doświadczenie staje się niepowtarzalne, jego własne, tak ie Inny badacz nie może uchwycić tych samych faktów, co zmniejsza stopień standaryzacji danych. Ponadto badacz musi biernie oczekiwać biegu zdarzeń, ponieważ jego wpływ na zachowanie się grupy jest bardzo mały. Nie może przeprowadzić eksperymentu ani zmienić sytuacji społecznej w celu zajęcia innej pozycji (aby usłyszeć pewną rozmową, lepiej coś zobaczyć itp.) lub teł porzucić swoją pozycją w grupie, aby obserwować ważniejsze zdarzenia zachodzące gdzie indziej. Krótko mówiąc jego rola obserwatora jest ograniczoną rolą uczestnika.

Obserwacja nieuczestniczara rozwiązuje niektóre z tych problemów. Antropolog zmienia swe role w czasie badań w terenie. Może na przykład uczestniczyć w połowie ryb, lecz w czasie przygotowań do ważnej ceremonii religijnej może przeprowadzić zwykły wywiad z głównymi uczestnikami lub nagrać pieśni rytualne. Takie zmiany są łatwiejsze dlatego, że obecność kogoś z zewnątrz, jeśli jego rola Jest odpowiednio określona, nie wpływa zwykle w sposób istotny na zmianą zachowania sią grupy.

Jak łatwo zrozumieć, całkowicie nieuczestnleząca obserwacja jest trudna do przeprowadzenia. Wśród* ról społecznych nie istnieje rola taka, która by przewidywała stalą obecność przy działalności grupy bez uczestnictwa w tej działalności. Zarówno członkowie grupy, jak i obserwator czuliby >lą prawdopodobnie nieswojo. Z drugiej strony w wielu sytuacjach badawczych jest niemal niemożliwe dla kogoś z zewnątrz być prawdziwym uczestnikiem pod każdym wzglądem. Socjolog nie może stać się przestępcą dla zbadania na przykład gangu przestępczego, nie ryzykując, że skończy swoje badanie w więzieniu. Tak samo nie

so

IjaattOte być prawdziwym członkiem gangu młodocianych, sekty religijnej, policji itp.

Nie Jest właściwie niezbędne, aby obserwator w pełni grał swoją rolę. Może brać udział w większości działań grupy, aby uniknąć niezręcznej sytuacji całkowitego trzymania się z boku, natomiast w innych wypadkach .przyjąć postawę obserwatora lub przeprowadzić wywiad. Jest to metoda Jdasyczna-dla nauk społecznych. Używana była sto lat temu .przez Le Playa w badaniach nad europejską rodziną robotniczy oraz przez Lyndów w ich nowoczesnych badaniach w Mlddletown. W czasie przeprowadzania takich badań obserwatorzy żyli Jako członkowie rodzin,. uczestniczyli w działaniach danej ‘ społeczności, brali udział w grach i zabawach, a nawet w grupach uczących się. Mimo to wiadomo było, że ich celem Jest zbieranie informacji.

Obserwacja nieuczestnicząca Jest więc zwykle obserwacją „guasi-uczestniczącą". Pełnienie dwóch ról Jednocześnie Jest łatwiejsze nli pełnienie roli wyłącznie obserwatora. Bardzo .wa^ne. Jest natomiast _ staranne przygotowanie wejścia badacza w grupę. W badaniach Mertona nad osiedlem mieszkaniowym" zespół przygotował staranny plan dwojakiego wejścia do społeczności — prywatnie na szczeblu kierownictwa i publicznie na szczeblu organizacji działających w danej społeczności *. W ten sposób badający uniknęli utożsamiania ich z kierownictwem, gdy brali oficjalne pozwolenie konieczne do przeprowadzenia skutecznych badań w terenie. Whyte, badając uliczników we włoskiej dzielnicy nędzy, występował jako badacz historii dzielnicy, wprowadzony przez Doca, czołowego członka bandy*. [...] Doświadczenie badaczy terenowych wykazuje, że po wstępnym okresie wyjaśnień i prezentacji, członkowie społeczności lub grupy uznają najczęściej obecność badaczy za uprawnioną. Jeśli pierwsze kontakty w wywiadach są zadowalające, ułatwia to następne⁴. [...]

* Robert K. Merton, Setećted Problems of Field Work in thc Planned Community, „American Sociologicnl Review” 1947, XII, ss. 304-312.

- • William F. Whyte, Street Corner Soeiety, Unieernty of Chicago Press, Chicago 1943.

i * Zob. Floren cc Kluckholm, The Participant Obsewer Tcchniąue In Smali Commmitiis, .American Journal of Sodology" 1940. XLVI. u. 331-343.

£    81®