4 (2448)

i    cym smaku. Rozpuszczają się w wodzie i al

koholu. W roślinach, które są bogate w saponiny, na ogól nie występują alkaloidy, olejki eteryczne oraz żywice. Omawiane związki często występują obok glikozydów nasercowych w surowcach o działaniu nasercowym.

Glikozydy saponinowe. drażniąc błony śluzowe. działają wykrztuśnie i powodują kichanie, poza tym działają moczopędnie i wpływają na wydzielanie soków trawiennych. Większość jest trująca, w większych dawkach może wywołać silne wymioty, zapalenie spojówek.

GLIKOZYDY GORYCZOWE (gorycze). Są to substancje odznaczające się wybitnie gorzkim smakiem. W tej grupie związków aglikon stanowią substancje chemiczne bardzo różne pod względem budowy chemicznej.

Działają one przez swój gorzki smak: podrażniają zakończenia nerwów smakowych w jamie ustnej; bodźce smakowe docierają do wyższych ośrodków mózgowych i powodują wydzielanie śliny i soków żołądkowych. Dzięki temu omawiane związki zwiększają łaknienie, apetyt i ułatwiają trawienie, pobudzają czynności pęcherzyka żółciowego, wątroby, śledziony oraz mięśni gładkich macicy. Są stosowane przy braku apetytu, zaburzeniach przewodu pokarmowego, niektórych schorzeniach przewodów żółciowych, wątroby oraz przy zabuize-niach miesiączkowania.

Smak gorzki mają także inne związki, nie będące glikozydami, np. niektóre alkaloidy.

2. Alkaloidy

Obejmują ogromną liczbę związków o charakterze zasadowym, w skład których poza azotem wchodzi węgiel, wodór, czasem tlen, siarka i potas. Występują najczęściej jako substancje stałe, w postaci kryształów trudno rozpuszczających się w wodzie, rzadziej jako płynne. Smak mają przeważnie gorzki lub nawet bardzo gorzki. Z kwasami organicznymi alkaloidy tworzą sole. W roślinach występują często jako sole kwasu cytrynowego, jabłkowego itp. Sole te są rozpuszczalne w wodzie i alkoholu etylowym. U różnych gatunków roślin miejscem powstawania alkaloidów są różne organy lub ich części; u jednych są to merystemy wierzchołkowe pędów korzeni, u innych liście. Omawiane związki są magazynowane także w różnych organach, w zależności od rośliny i charakteru chemicznego alkaloidu. Najczęściej występują w soku komórkowym, soku mlecznym lub — u niektórych roślin — w specjalnych zbiornikach wydzielni-czych.

Substancje te w czasie transportu mogą się zmieniać pod wpływem enzynów'. Duże zmiany zawartości występują w różnych etapach rozwoju tej samej rośliny lub jej poszczególnych organów.

Działanie alkaloidów jest zależne od ich budowy chemicznej, od dawki i miejsca zadziałania Jedne z nich mogą wpływać na układ nerwowy pobudzająco, inne porażająco i hamująco. Poza tym surowce zawierające alkaloidy działają uspokajająco, przeciwbólowo, nar-

24