4 (451)

74 ALEKSANDRA JAWOROWSKA SPECYFIKA ROLI OJCA 75

chowuń rodzicielskich wobec niemowląt i w zakresie wszystkich zaoi serwowali istotne różnice między matką a ojcem. Clarke-Stewart (197 1980) prowadziła badania podłużne dzieci w wieku poniemowlęcym, wj kor/.ystując dane z obserwacji w nieustrukturalizowanej i częściow ustrukturalizowanej sytuacji oraz zapiski czynione przez matki. W za kresie 17 wskaźników, na ogólną sumę 28. uzyskała wyniki świadcząc o istnieniu różnic między rodzicami. I wreszcie L-amb (1980), który ob serwował zabawę dziecka z rodzicami, stwierdził, że matka i ojciec ina czej bawią się dzieckiem, przy czym w odniesieniu do dziecka 7—8-raie sięcznego różnice z reguły nie osiągały poziomu istotności statystyczne a działo się tak w odniesieniu do dziecka 12—13-miesięcznego.

Specyfika zachowań matki oraz ojca    •

Najbardziej wyraźne różnice między rodzicami występują w sfera kontaktów zabawowych. Dla ojca charakterystyczne są zabawy ruchy we. O wiele częściej niż matka angażuje się on w zabawy wymagająa aktywności fizycznej, jak np. podnoszenie, podrzucanie, huśtanie dziecla (Lumb 1977u, 1980; Clarke-Stewart 1978, 1980; Parkę i Sawin 1978; Par ke 1982; Power i Parkę 1983; Crawley i Sherrod 1984). Wyniki wskazy jącc na brak różnic w tym zakresie uzyskał tylko Belsky (1980). Obserwował on interakcje w diadzie (rodzic—dziecko) oraz w triadzie — obojt rodzice i dziecko) a następie sumował wyniki uzyskane w obu tych sytuacjach i tak otrzymane sumy czynił przedmiotem porównania. Taki sposób postępowania nie uwzględnia jednak modyfikującego wpływu sytuacji na przebieg interakcji. Jak się bowiem okazuje rodzic zachowuje się inaczej, gdy jest sam z dzieckiem a inaczej, gdy obecny jest równia współmałżonek. Wyniki uzyskane przez Pcdersena, Andersona i Caim (1980) dowodzą, że gdy interakcja ma miejsce w diadzie. matka i ojcia równie często dostarczają dziecku kontaktu fizycznego poprzez dotykanie go, trzymanie, itp., natomiast w sytuacji gdy obecni są oboje rodzice ojcowie robią to istotnie częściej niż matki. Tc dane sugerują, że obecność obojga rodziców sprzyja specjalizacji ich ról, a interakcje sam na san z dzieckiem ujawniają istnienie znacznych podobieństw w zachowaniack każdego z nich wobec dziecka.

Specyficzne dla matek są zabawy tematyczne, naśladowcze, dydaktyczne. Matki częściej niż ojcowie bawią się w takie zabawy jak: „koci koci, łapci", czy „warzyła sroczka kaszkę”, częściej posługują się zabawkami, częściej czytają dziecku (Lumb 1977a, 1980; Clarke-Stewart 1978; Power i Parkę 1983; Crawley i Sherrod 1984; Power 1984). Należy jednak wspomnieć, że istnieją dane wskazujące na brak różnic między mat- j kami i ojcami w zakresie tego rodzaju zabaw (Belsky 1980; Pedersen, Anderson, Cain 1980).

Drugą sferą, w której można obserwować różnice w zachowaniach rodziców wobec dziecka jest okazywanie uczuć. Matki częściej niż ojcowie okazują dziecku pozytywne uczucia, całują je, uśmiechają się do niego. Prawidłowość tę zarejestrowano jednak tylko w badaniach niemowląt (Parkę i Sawin 1978, 1980; Pedersen, Anderson i Cain 1980; Belsky, Gilstrap i Rovine 198). Obserwacja rodziców dzieci w wieku poniemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym dowodzi braku różnic (Belsky 1980; Bright i Stockdale 1984) a nawet wskazuje na częstsze okazywanie uczucia przez ojców (Bronstein 1984). Być może fakt, że wiek dziecka odgrywa tu istotną rolę, wiąże się z przekonaniem rodziców o tym, że dla prawidłowego rozwoju niemowlęcia konieczna jest miłość matki a ojciec ma zdecydowanie mniejsze znaczenie. Inny powód zróżnicowania wyników w zależności od wieku dziecka może być związany z faktem wczesnego kontaktu matki z dzieckiem (poród, karmienie) i w konsekwencji silnej więzi emocjonalnej z nim, która skłania do okazywania uczuć. Ojciec, pozbawiony tak wczesnego kontaktu, nawiązuje taką więź później. Nie można też pominąć roli samego dziecka. W pierwszym roku życia zdecydowana większość niemowląt wykazuje reakcję przywiązania wobec matki. Ojciec staje się obiektem przywiązania później. Reakcje świadczące o przywiązaniu ze strony dziecka mogą wywoływać zachowania rodziców polegające na okazywaniu uczucia. Dopiero w wieku poniemowlęcym reakcje te są równie często kierowane do obojga rodziców.

Kolejna różnica między rodzicami polega na tym że ojcowie częściej niż matki kontrolują dziecko i kierują nim. częściej je nagradzają w trakcie zabawy, częściej podejmują próby wpływania czy ukierunkowywania aktywności dziecka zgodnie z własną wolą, częściej instruują, wydają polecenia (Clarke-Stewart 1978. 1980; Belsky 1980; Bright i Stockdale 1984; Power 1984). Odmienny jest więc styl zabawy i rodzaj interakcji z dzieckiem. O ile matka raczej reaguje na sygnały dziecka i dostosowuje swe zachowanie do jego oczekiwań (np. angażując je w zabawę tym, co trzyma w rączce lub podając przedmiot, na który patrzy),

0    tyle ojciec częściej nie zauważa wskazówek płynących ze strony dziecka lub lekceważy je i próbuje sam wpłynąć na rodzaj jego aktywności, np. podając mu nową zabawkę, gdy dziecko akurat bawi się inną (Power

1    Parkę 1983; Power 1984). Tezy o silniejszej kontroli zachowania dziecka przez ojca nie potwierdzają wyniki dwóch prac. Frankel i Rollins (1983) nie stwierdzili żadnych różnic między rodzicami, którzy mieli nauczyć swe dziecko w wieku przedszkolnym wykonywania pewnego zadania. Wyniki uzyskane przez Bronstein (1984), która obserwowała rodziców dzieci w wieku szkolnym, dowodzą, iż matka i ojciec równie często przejawiają zachowania określane jako punitywy autorytaryzm (krytykowanie, grożenie, itp.), instrumentalne kierowanie (np. nakazywanie, zabranianie) oraz kontrola psychologiczna (mornlizowanie. poprawianie, wywieranie presji, pytanie o opinie itp.).