50 51

nowymi koncepcjami czy też teoriami, zawiera psychoanaliza. W tym miejscu, tylko dla przypomnienia, wskażę na niektóre istotne elementy teorii S. Freuda funkcjonowania „wnętrza” jednostki wykazującej określoną aktywność.

Każda jednostka posiada określoną „energię życiową”. Jest to zbór, zdaniem S. Freuda, wrodzonych instynktów i popędów biologicznych. Natura biologiczna jednostki wytwarza tzw. „Id” (Ono). Ma ono charakter „podświadomy”. „Id” dążąc do zaspokojenia wytwarza swoisty organ wykonawczy „Ego” (Jaźń). „Ego” jest sferą świadomości człowieka i możliwości jego świadomych działań. Jest to więc swoista świadomość świata, siebie samego i swoich działań. Świadomość jednostki dotycząca nieograniczonych działań w konfrontacji z rzeczywistością społeczną, a szczególnie z systemem norm etyczno-moralnych, wskazuje na konieczność korekty działań, inspirowanych przez „Id”. Tak więc „Id” pod wpływem nacisku moralności społecznej stwarza tzw. Superego (Nadjaźń). „Superego” powstaje w formie akceptacji przez jednostkę niektórych norm etyczno-moralnych życia społecznego. Następuje wtedy zjawisko identyfikacji jednostki z tymi normami życia zbiorowego. Ten system jest wewnętrznie zantagonizowany, występują konflikty między poszczególnymi elementami osobowości jednostki. „Superego” nie dopuszcza „Id” do świadomości i wypiera „Id” ze świadomości w podświadomość. Praca wychowawcza polega tutaj na likwidowaniu wewnętrznych konfliktów przez doprowadzenie treści „utajnionych” do świadomości jednostki¹.

Psychoanalityczna koncepcja funkcjonowania jednostki była źródłem wielu różnych koncepcji badawczych, a także praktyki wychowawczej. Weźmy pod uwagę niektóre przykłady: do dziś stosowana tzw. terapeutyczna rozmowa rozładowująca tzw. konflikty wewnętrzne; trening interpersonalny; koncepcja tzw. wyrównywania postaw w stosunkach interpersonalnych; czy też, psychoanalityczna koncepcja wyjaśniania mechanizmów zachowań społecznych Ericha Fromma itp. Ponadto niektóre pojęcia powstałe w nurcie „psychoanalitycznego myślenia” funkcjonują w świadomości do dziś i są użyteczne w procesie wyjaśniania niektórych zachowań społecznych i zachowań poszczególnej jednostki. Dla przykładu: pojęcie sublimacji, kompensacji, kompleks niższości, wyższości itp.

Icilnym z podstawowych problemów metodologicznych pedagogiki |i i problem aktywności dziecka w systemie edukacyjnym. Jakie są /iiulła i uwarunkowania psychiczne aktywności dziecka, różnych jej inil/ajów? Oto stary problem, a wciąż otwarty. W wielu koncepcjach psychologicznych próbuje się mniej lub bardziej przekonująco formułować teorie wyjaśniające to złożone zjawisko funkcjonowania psychicznego wnętrza” człowieka. Daje się tutaj zaobserwować co mi jurniej dwa przeciwstawne stanowiska: pierwsze z nich orzeka, że aktywność jednostki ma uwarunkowania zewnętrzne, jest zewnętrznie sterowana. Ten styl myślenia wywodzący się jeszcze od Arystotelesa znalazł najpełniejsze ujęcie w behawiorystyczne koncepcji aktywności. I )i ugie zaś stanowisko orzeka o tym, że określona aktywność ma przede wszystkim uwarunkowania wewnętrzne, czyli innymi słowy: świat zewnętrzny jest w sposób swoisty „przetwarzany przez wnętrze” jednostki i rezultatem jest tu określona aktywność.

Tak więc psychologia postaci (m.in. Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka) formułuje pogląd, że informacje napływające do jednostki nie mają charakteru sumatywnego, nie są mechanicznie dodawane do siebie, lecz powodują „strukturalną reorganizację” dotychczasowego stanu wiedzy na dany temat. Jednostka więc „przetwarza” napływające doń informacje, tworząc z nich i w kontekście dotychczasowego doświadczenia, nową jakość czy też nową „postać”. ..Każda postać podlega zasadzie prymatu całości nad częściami”². Swoista całość nadaje sens poszczególnym częściom. Wprowadzono pojęcie równowagi, znaczenia i pojęcie kontekstu. Aktywność jednostki jest nieustannym procesem dążenia do równowagi, jej utrzymania, przywracania, a nawet doskonalenia. Tylko te informacje, które mają określone, a także kontekstowe znaczenie, stymulują odpowiednie zachowania. „Od tego czasu w psychologii poszukuje się wyjaśnienia opisywanych zjawisk nie tylko poprzez odwoływanie się do przyczyn (bodziec) lub struktur, których owe zjawiska są funkcją, ale także do ich kontekstu, do szerszych całości, do których one przynależą, które stanowią ich tło lub pole, na którym zachodzą².

Pojęcie znaczenia, równowagi i kontekstu zostało rozwinięte w tzw. psychologicznych koncepcjach poznawczych. W tym nurcie myślenia

51

1

T. Tomaszewski, op. cit., s. 132.

¹ T. Tomaszewski, op. cit., s. 126.

2

Tamże, s. 132.