54 55

(iwieństwem planowania jest improwizowanie - działanie ad hoc, w sposób intuicyjny, pozostawianie czegoś przypadkowi.

Planowanie może dotyczyć:

•    ogólnego zajmowania się przyszłością - poprzez prognozowanie długoterminowe. Prognozowanie w tym znaczeniu polega na wyciąganiu wniosków o przyszłych tendencjach na podstawie tendencji aktualnych;

•    zarysu możliwości vs. warunków działania w odniesieniu do konkretnej sytuacji;

•    wyboru jednego z antycypowanych sposobów postępowania (podejmowanie decyzji).

Planowanie jest postępowaniem polegającym na ustaleniu celów oraz przygotowaniu zarysu warunków i strategii ich realizacji. Plan musi więc precyzować: kto, co, dlaczego, jak, kiedy i na jakich warunkach planuje zamierzone rezultaty osiągnąć.

Część I

Planowanie w twórczości - schemat analizowanych zmiennych

Planowanie w procesie twórczym związane jest z licznymi trudnościami i dylematami. Sprowadzić je można do kilku głównych zagadnień:

-    niepewności co do podstaw planowania - w jakim stopniu efekt końcowy procesu twórczego zależeć będzie od losu, a w jakim od człowieka (np. w przypadku odkryć naukowych);

-    wielości czynników, które powinny być uwzględniane oraz ich współzależności;

-    braku dokładnych danych dotyczących skutków planowania w twórczości - w większości przypadków dostępne są tylko dane jakościowe, uznawane przez część metodologów za nienaukowe, „miękkie";

-    „usamodzielnianie się", „stereotypizacja" planów - uniezależnianie się od sytuacji i podmiotów, nieczułość na zmiany sytuacji, nieelastyczność.

Aby planować sytuację lub działalność, którymi się zajmujemy, należy poznać uwarunkowania, podstawy procesów. W odniesieniu do rozwijania kreatywności dziecka przesłanką tą będzie wiedza na temat jego rozwoju, uwarunkowań procesu tworzenia oraz odpowiednie fragmenty wiedzy pedagogicznej. Przedstawiony poniżej schemat ilustruje elementy i uwarunkowania procesu twórczego, które zostaną poddane analizie.

Ryc. 1.

Schemat zmiennych poddanych an.tli/io

Planowanie

teoretyczne podstawy zajęć stymulujących kreatywność dziecka

•    założenia

•    teorie proce su twórczego

wizja twórczego dziecka, cechy charakterystyczne dla dzieci twórczych

programy

rozwijania

kreatywności

dziecka

cele programów i zajęć stymulujących twórcze zachowanie dziecka

7

tok zajęć		metody, techniki
oraz procedu-		twórczego my-
ry i strategie		ślenia i działania
zajęć stymu-
lujących
twórcze
zachowanie
dziecka

warunki zajęć -zasady psychody-daktyczne, konstruowanie przestrzeni działań twórczych

skutki i efekty -ewaluacja, ocenianie programów i zajęć stymulujących twórcze zachowanie dziecka

Planowanie a założenia dotyczące twórczości

Tworzenie jest jedną z cech wyróżniających człowieka. Jest on homo creator. W pedagogice najczęściej rozpatruje się je jako proces lub postawę. I tak, M. Stein definiuje twórczość jako:

proces, którego rezultatem jest stworzenie jakiejś nowości, mającej szanso przetrwania oraz odpowiadającej oczekiwaniom grupy ludzi stanowiąi oj w danym czasie określone środowisko społeczno-kulturowe¹.

55

1

M. Stein, Twórczość pod lupą, Kraków 1997, s. 11.