54 55 (25)

54 • Aristajos cych życie delfinów) należy przypuszczać, że źródłem tej opowieści może być życie delfinów. ² Imię A. nosił król Miletu, a także ³ boski koń, uważany za potomka -» De-meter i -»Posejdona, służący —» Heraklesowi, królowi Argos -» Adrastosowi i innym.

Aristajos, syn —»Apollona i Kyrene. Mąż Autonoe, córki króla Teb -> Kadmosa. Synem ich był świetny myśliwy -> Akteon, zamieniony przez -> Artemidę w jelenia, a następnie rozszarpany przez własne psy. A. kochał się w -»Eurydyce, żonie -> Orfeusza.

Arkas, syn -» Zeusa i -> Kallisto, córki króla Arkadii, Lyka-ona. Protoplasta Arkadyjczyków. Zazdrosna o męża -»Hera, kiedy dowiedziała się o narodzinach A., przemieniła |j§ nimfę Kallisto w niedźwiedzicę (choć według innej legendy przemiany tej dokonał Zeus). Po upływie wielu lat A. podczas polowania postrzelił matkę-niedźwie-dzicę. Zeus zamienił go wtedy w niedźwiedzia i oboje, A. z matką, umieścił na niebie jako konstelacje Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy (Wielkiego i Małego Wozu). Wielka Niedźwiedzica (Ursa Maior) jest konstelacją gwiezdną nieba północnego, widać ją w Polsce przez cały rok. Homer, opisując w -» Odysei morską podróż -»Odyseusza, potwierdza, że wskazuje ona drogę żeglarzom. Mała Niedźwiedzica (Ursa Minor) to również konstelacja gwiezdna nieba północnego, a najjaśniejszą jej gwiazdą jest Gwiazda Polarna, zwana Kynosurą (imię piastunki Zeusa przeniesionej na firmament niebieski). Inna legenda głosi, że A. był na niebie najjaśniejszą gwiazdą gwiazdozbioru Woźnicy. Jego historię znamy z -> Metamorfoz (ks. II) Owidiusza. Patrz także Chrysopeleja.

Artemida (rz. Diana), córka -> Zeusa i -> Leto. Bliźniacza siostra —> Apollona. Dziewicza bogini łowów, dzikich zwierząt i lasów. Bogini księżyca. Urodziła się na wyspie —> Delos, na górze Kyntos, dokąd uciekła jej matka przed wężem -» Pytonem zesłanym na nią przez zazdrosną -»Herę, małżonkę Zeusa. Według innych podań urodziła się w gaju Ortygii, koło -> Efezu. Pierwotnie czczono A. jako boginię przyrody i płodności, stąd przedstawiano ją z wielką liczbą piersi. Miała zamiłowanie do łowów, jej głównym zajęciem było polowanie. W Grecji poświęcono bogini wiele świątyń, np. w -* Sparcie, na Delos iw Magnezji. W Rzymie miała świątynię na Awentynie. W Aricii (dziś. Ariccia), jednym z najstarszych miast w La-cjum, kobiety czciły ją jako Dianę Nemorensis. Najsłynniejsza była jednak świątynia A. w stylu jońskim w Efezie (tzw.

stary Artemizjon), której budowę rozpoczęto już w VII w. p.n.e. W niej znajdował się kultowy posąg bogini o wielu piersiach, stąd bierze się jej przydomek A. Polymastis. Świątynia ta stanowiła jeden z siedmiu cudów świata. Jej ruiny odkrył brytyjski archeolog J.T. Wood w 1869 r. Grecy przedstawiali ją jako boginię z księżycem, później ze skrzydłami, w długiej szacie. Czasami pojawiała się jako dziewczyna w krótkim -»chitonie. Często przedstawiana była jako łowczyni, z łukiem i strzałami, otoczona różnymi zwierzętami. A. była dla Greków ideałem kobiecego piękna. • Stawiano jej posągi, np. znana jest rzeźba Artemida Wersalska, rzymska kopia dzieła Leocharesa (330 p.n.e., Luwr, Paryż). Zachowało się wiele malowideł wazowych z jej wizerunkiem, wśród nich słynne dzieło malarza Durisa Artemida i Parys (490 p.n.e., Luwr, Paryż). Nowożytni artyści stworzyli również dzieła godne podziwu, np. Tycjan namalował Artemidę iAktajona (1559), A. Renoir Dianę (1867). W Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się marmurowa figurka Diany (II-III w.) z kolekcji A. Dunin-Wąso-wiczowej w Jabłonnie. Natomiast Dwór Artusa w Gdańsku