5 (1702)

KOMUNIKOWANIE SPOŁECZNE 43

cja wysiłków, są ujawniane oczekiwania i przenoszony proces społeczny" [DeFleur, 1966: 90].

Jak z powyższego przeglądu wynika, różni autorzy - na ogół zgodnie z perspektywą reprezentowanej dyscypliny naukowej - odmiennie charakteryzują cechy komunikowania. Niekiedy różnice są tylko językowe, ale czasami dotyczą odmiennego pojmowania zakresu i charakteru definiowanego zjawiska. Wskażmy zatem na kilka zasadniczych odmienności.

1.2.1.    ZAKRES KOMUNIKOWANIA

Niektórzy autorzy obejmują nazwą komunikowanie wszelkie formy przekazu informacji w najszerszym sensie, zarówno między ludźmi, jak i pomiędzy zwierzętami i maszynami. Tak szerokie definiowanie komunikowania wywodzi się z tradycji cybernetyki, która to nauka stara się odkryć podobieństwa leżące u podstaw wszelkich procesów sterowania [Shannon, 1948]. Inni autorzy, zwłaszcza socjolodzy, ograniczają zakres pojęcia tylko do zjawisk porozumiewania się ludzi (stosując np. kwalifikator „ludzkie" do pojęcia komunikowania, czyli wprowadzając termin human communication).

Za tą różnicą definicji kryje się bądź ograniczenie komunikowania do znaków językowych lub im podobnych, jak to jest w humanistycznie zorientowanej teorii komunikowania, bądź - jak u cybernetyków i biologów - włączenie wszystkich form oddziaływania między dwoma układami (osobami, zwierzętami, maszynami), choćby nie miały one symbolicznego charakteru („Komunikowanie między dwoma zwierzętami istnieje, gdy jedno z nich stwarza chemiczny lub fizyczny bodziec [sygnał], który oddziałuje na zachowanie drugiego zwierzęcia" [Frings, 1967: 297]).

1.2.2.    INTENCJONALNOŚĆ KOMUNIKOWANIA

Większość definicji pomija ten problem, niektórzy jednak autorzy przyjmują, że wszelkie interpretacje symbolicznego materiału zasługują na miano komunikowania; np. Anderson [1972: 5] określa komunikowanie jako dynamiczny proces, w którym człowiek świadomie lub nieświadomie oddziałuje na postrzeżenia innych ludzi. Inni natomiast tylko intencjonalne przekazywanie znaczeń uznają za komunikowanie [Ross, 1974:10].

Rozważając ten aspekt należy mieć na uwadze zasadniczą odmienność znaku i oznaki oraz pamiętać o możliwości świadomego tworzenia fałszywych oznak. Przez oznakę należy rozumieć naturalny symptom (korelat) pewnego zjawiska. Poznawanie oznako we występuje nie tylko u człowieka, ale również u wszelkich żywych istot. Każde ludzkie działanie, w tym także produkowanie symboli, można interpretować jako oznakę innych zjawisk (np. intencji komunikowania). Natomiast przez znak należy rozumieć nie symptom, lecz arbitralny symbol innego zjawiska. Poznawanie za pomocą znaków jest właściwe tylko człowiekowi i tylko ono może zostać określone mianem komunikowania.

Oczywiście, zgodnie z tym, co zostało wyżej powiedziane, w każdym procesie komunikowania można odkryć nieskończenie więcej, niż zostało