60

o Henryk Kasza

2.3.8. Inne funkcje

Wśród zadań realizowanych przez zbiorniki zaporowe na wspomnienie zasługuje funkcja będąca rzadkim przypadkiem w świccie. Jest nią dawna rola, dla której został utworzony zbiornik Kozłowa Góra na Brynicy (Jaguś. Rzętała 2003, Rzętała 2008). Zbiornik ten wybudowano w latach 1935-1939 w celach militamo-obronnych. Był on częścią systemu umocnień stałych i poi owych (np. schrony bojowe, zapory przeciwczołgowe. stanowiska artylerii, okopy), znanego pod nazwą Obszar Warowny „Śląsk”. System został wybudowany wzdłuż górnośląskiego odcinka granicy w celach osłony, należącej do Polski po plebiscycie i powstaniach śląskich, części Górnego Śląska. Po drugiej wojnie światowej, w latach 1948-1951), zbiornik został adaptowany na potrzeby produkcji; wybudowano stację uzdatniania wody. W ograniczonym zakresie pełni on funkcje przeciwpowodziowe i rekreacyjno-turystyczne. Dodam, że wiele obiektów stanowiących dawny system umocnień zachowało się do czasów dzisiejszych.

2.3.9. Wielozadaniowość zbiorników

Koszty budowy zapór i utworzonych przez nie zbiorników są ogromne, tak że powstałe zbiorniki muszą spełniać wiele funkcji. Zapory są inwestycjami kapitałochłonnymi. Światowa Komisja Zapór Wodnych szacuje, że za ubiegły wiek na budowę wielkich zapór wydatkowano kwotę w wysokości co najmniej 2 bilionów dolarów amerykańskich. Roczne nakłady, jakie poniesiono w latach 90. na takie budownictwo hydrotechniczne. Komisja oszacowała na sumę 32-46 mld dolarów USA (Zapory a rozwój 2000). O tym, że utworzenie zbiornika wodnego jest wielkim wydatkiem, świadczy aktualny przykład z naszego kraju, obrazujący wielkość środków finansowych przeznaczonych na budowę zbiornika Wióry -budowę podstawowych obiektów tego zbiornika zakończono w 2005 roku. Na realizację zbiornika wodnego Wióry wydatkowano, zgodnie z aktualizowanym w kwietniu 2005 r. przez ministra środowiska Zbiorczym Zestawieniem Kosztów, łącznie 295,759 min zł (Redakcja Gospodarki Wodnej, nr 5 z 2005 roku). W skali naszego kraju jest to niewielki zbiornik, gdyż powierzchnia zalewu wynosi - przy maksymalnym poziomie piętrzenia - 408 ha, a pojemność 35 min m³ (Dymkowski 2005). Z kolei zbiornik Świnna Poręba, będący aktualnie w budowie, kosztować będzie 1535 min zł. Jest to wartość kosztorysowa inwestycji według Zatwierdzonego Zestawienia Kosztów z dnia 20.10.2003 r. w p.c. 2003 roku. Warto zapoznać się z udziałem poszczególnych zadań w kosztach całego przedsięwzięcia, by uświadomić sobie, jak kapitałochłonną inwestycją jest budowa zbiornika zaporowego i co wliczane jest do kosztów:

• zbiornik    1069 min zł

■ przebudowa dróg    190 min zł

- przebudowa i modernizacja kolei 209 min zł

ochrona zlewni zbiornika    71,5 min zł (sieci wodociągowe i kanalizacyjne).

Na sumę 1069 min zl (pozycja zbiornik) składają się: 87,2% roboty hydrotechniczne, 7.2% wykupy, 5,2% budownictwo odtworzeńiowe, 0,4% infrastruktura (www.mucharz.pl -oficjalny portal gminy Mucharz). Inwestycja realizowana jest ze środków budżetu państwa. Właściwy sposób finansowania (w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych wystąpił brak finansowania tego przedsięwzięcia przez budżet państwa) zapewniony został dopiero poprzez uchwalenie ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program budowy Zbiornika Wodnego Świnna Poręba w latach 2006-2010*' (Dz. U. 2005, nr 94. poz. 784). Na mocy tej ustawy zadekretowany został rok 2010 jako ostateczny termin zakończenia budowy. Wiadomo już, że prace potrwają o kilka lat dłużej. Minister Środowiska zasygnalizował konieczność zmiany terminu zakończenia realizacji przedsięwzięcia, przedłużając go o dwa lata, tj. do roku 2012 (pismo Ministra Środowiska Macieja Nowickiego z dnia 6 maja 2009 r. do Marszałka Senatu Bogdana Borusewicza -www.senat.gov.pl). Główną przyczyną zwłoki jest konieczność sporządzenia nowych (niewykonanych uprzednio) dokumentacji projektowych i aktualizacja istniejących projektów.

Jak z zestawienia wynika, łączna budowa tylko zbiornika Świnna Poręba (kwota w pozycji zbiornik) pochłania około 2/3 ogólnej sumy kosztów całego przedsięwzięcia. Resztę stanowią przebudowa infrastruktury i ochrona zlewni.

Według danych rejestru Międzynarodowej Komisji Wielkich Zapór (1COLD) z 2000 roku, w ogólnej liczbie widniejących w nim zapór 71,7% stanowią zapory jednozadantowe. Zapór wielozadaniowych jest mniej, bo 28,3%. W skali globalnej największa liczba zbiorników zaporowych jest budowana z przeznaczeniem na nawadnianie i energetykę (tab. 2.17).

Tabela 2.17. Przeznaczenie poszczególnych zapór według rejestru łCOLD (ICOLD 2007. Jankowski 2008)

Pełnione zadanie	%
nawodnienia	48.6
hydroenergetyka	17,4
zaopatrzenie w wodę pitną	12.7
redukcja fali powodziowej	10.0
rekreacja	53
żegluga i hodowla ryb	0.6
inne zadania	5.4
Ogółem	100

Wśród dużych zbiorników świata można spotkać nawet takie, które spełniają nawet 7 funkcji. Przykładem może być Brack (na Angarze) i Krasnojarsk (na Jeniseju), które są wykorzystywane do energetyki, żeglugi, spławu drewna, zaopatrzenia, rybołówstwa, rekreacji, ochrony przeciwpowodziowej; podobnie Kachowka (Dniepr) i Wołgograd (Wołga), z tym że siódmym zadaniem tych zbiorników jest, zamiast spławu drewna, przeznaczanie zgromadzonej w nich wody do nawodnień (Depczyński. Szamowski 1999).