61 (177)

iwyra, Ten akcent humanitaryzmu wyraża się w praktycznych zajęciach, które omawia w części czwartej, będącej zapewne częściową realizacją zaplanowanego, a nie wykonanego przez Komisję podręcznika do nauki zajęć domowych.

POWIHKOflCt HttriZTS

Nowością w polskim piśmiennictwie pedagogicznym jest Przydatek, skierowany do „mistrzyń dzieci płci niewieściej’’, omawiający sprawę wychowania kobiet. Stwierdziliśmy, że w działalności Komisji Edukacyjnej akcją edukacyjną objęto mały wycinek wychowania córek szlacheckich, jakim były pensje żeńskie. Natomiast* projekty edukacyjne domagały się, aby dziewczęta wsi i miast miały drogę otwartą do szkółek parafialnych i uczyły się na równi z chłopcami.

Piramowicz biorąc pod uwagę fakt pojawienia się dziewcząt w ławkach szkolnych wyraża życzenie, aby w szkołach koedukacyjnych obok oddziałów męskich tworzyć żeńskie pod kierunkiem osobnych mistrzyń, którym poświęca końcową część Powinności nauczy-cielą. Wobec coraz silniej wysuwających się postulatów emancypacji stawia wymagania równego cenzusu naukowego i pedagogicznego dla kobiet i mężczyzn oraz ciepłymi barwami kreśli niespotykaną dotychczas w literaturze sylwetkę nauczycielki jako pewien ideał wychowawczy kobiety-pedagoga. Stateczność, „serce macierzyńskie ku dzieweczkom”, roztropność i ludzkość — oto podstawowe zalety mistrzyń. Winny one dzięki cechom właściwym swej płci starać się korzystnie wpływać na otoczenie, łagodzić swary, służyć radą i pomocą. Poza wiedzą, nakazaną programem, mistrzynie winny wpoić swoim wychowankom umiejętności praktyczne

w zakresie gospodarstwa domowego i lecznictwa, przyuczać je do ładu i czystości. Mistrzyni winna pamiętać, ie ma je wychować na „dobre matki, żony, gospodynie, na sługi i robotnice".

Końcowy akcent społecznego przeznaczenia dziewcząt z ludu, zdeterminowanego ich stanem, nie zmienił uczuciowego stosunku Piramowicza do wychowanek, gdyż obdarza je równą troską i serdecznością wychowawczą, jak młodzież warstwy rządzącej. Przejawiła się tutaj demokratyczna postawa Piramowicza, człowieka „miejskiej kondycji”, który próbę uzyskania dla niego indygenatu szlacheckiego potraktował dobrotliwie jako dowód życzliwości możnych przyjaciół.

Autor zamyka swoją książkę przepisami kształcenia egzaminowania nauczycieli oraz załącza program seminarium dla nauczycieli szkół parafialnych w Kielcach i Łowiczu. Powinności nauczyciela, zaopatrzone w szczegółowy spis zawartości, stały się podręczną encyklopedią pedagogiczno-dydaktyczną ówczesnego nauczyciela, a łącznie z Nauką obyczajową dla ludu stanowią „summę” tego, co stworzyła myśl pedagogiczna Komisji Edukacji Narodowej na temat oświaty ludu i roli nauczyciela ludowego.

Charakterystyki Piramowicza jako gorącego zwolennika i szermierza oświaty ludu dopełnia jego mowa — ostatnia w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych, wygłoszona w marcu r. 1788. Piramowicz podkreśla osiągnięcia Komisji na polu oświaty ludowej i powołuje się — polemizując z opinią szlachty — na kraje sąsiednie i Francję, gdzie organizuje się szkoły „industrialne” i realizuje ideę upaństwowienia i powszechności nauczania; mówca zapowiada w bliskiej przyszłości zmierzch szkolnictwa elitarnego, które pogrąża lud „w grubej nieświadomości”.

: Tego rodzaju stanowisko sekretarza Towarzystwa do