64

Henryk Kasza

zwiększenie mocy elektrowni (Depczyński, Szamowski 1999). W części zbiornika, określonej jako pojemność martwa, zbiera się materiał przyniesiony przez dopływy, powstały z rozmywania dna i brzegów oraz z osuwisk (rys. 2.11,2.18).

W miarę upływu lat i stopniowego „zasypywania” zbiornika materiałem nanoszonym przez rzekę ulegają zmianom relacje pomiędzy pojemnością użytkową i martwą. Mianowicie zmniejsza się pojemność pierwszej, a wzrasta drugiej (Głodek 1985).

W naszym kraju dla większych zbiorników retencyjnych została ustalona objętość powodziowa - jest to tzw. „stała rezerwa powodziowa” (R, = V_p). Przed spodziewaną „wysoką wodą”, poprzez zrzut określonej objętości wody, można zwiększyć rezerwę powodziową kosztem pojemności użytkowej. Uzyskana w ten sposób dodatkowa pojemność powodziowa nosi nazwę rezerwy wymuszonej (R_w).

Rys. 2.11. Czyści składowe pojemności zbiornika zaporowego - rysunek poglądowy (opracowano na podstawie materiałów Głodka 1985 oraz Depczyńskiego i Szumowskiego 1999)

Pojemność zbiorników zwykle wyraża się w metrach sześciennych. Tylko w bardzo dużych zbiornikach określana jest ona w kilometrach sześciennych. Objętość wody, jaką można zgromadzić w zbiorniku, jest bardzo ważna z punktu widzenia jego podstawowych użytkowników, tj. wodociągów, energetyki, przemysłu, rolnictwa.

Kolejną cechą opisującą morfometrię zbiorników jest ich powierzchnia zalewu. Zróżnicowanie wielkości areału zajętego przez wody zbiorników jest ogromne. Ze względu na ten parametr, jak również z uwagi na pojemność całkowitą, zbiorniki dzieli się na szereg kategorii (tab. 2.19).

Tabela 2.19. Klasyfikacja zbiorników zaporowych według pojemności całkowitej i powierzchni (wg Avakiana i In. 1979)

Kategoria zbiornika	Pojemność całkowita	Powierzchnia zalewu Om^2)
wielkie	>50	>5000
bardzo duże	50-10	5000-500
duże	10-1	500-100
średnie	1-0.1	100-20
małe	0.1-0.01	20-2
bardzo małe	<0.01	<2

Powierzchnia zalewu oraz pojemność nie są stałymi parametrami i zmieniają się w ciągu roku w zależności od reżimu hydrologicznego i reżimu eksploatacji. Stąd też parametry te należy podawać wraz z poziomem piętrzenia.

Wyszczególnia się różne poziomy piętrzenia zwierciadła wody (z reguły odniesione do wysokości nad poziom morza). Są one równocześnie wyznacznikiem granicy (górnej łub dolnej) wymienionych rodzajów pojemności. Charakteryzując zbiorniki uwzględnia się najczęściej:

-    poziom maksymalnego piętrzenia - określa pojemność całkowitą ,

-    poziom użytkowy - jest górną granicą pojemności użytkowej,

' poziom minimalny - jest dolną granicą pojemności użytkowej.

Maksymalny poziom piętrzenia (Max PP) stanowi maksymalny poziom zwierciadła wody zbiornika, którego nie można na ogół przekroczyć w warunkach gospodarki normalnej i powodziowej¹. Stanowi on górne ograniczenie pojemności powodziowej. Poziom minimalny (Min PP) jest tożsamy z poziomem zapasu martwego (jest granicą pomiędzy pojemnością martwą a pojemnością użytkową). Przy charakterystyce zbiorników podaje się również „normalny poziom piętrzenia" (NPP) - jest to najwyższy poziom zwierciadła wody w normalnych warunkach użytkowania. NPP może być zmienny w ciągu roku w przypadku, gdy zmienna jest wielkość rezerwy powodziowej. W szczególnych sytuacjach powodziowych instrukcje gospodarowania wodą dopuszczają do „nadpiętrzenia \ Nadpięcrzcme to występujący w niektórych obiektach piętrzących poziom powyżej Max PP (ale bezpieczny dla zapory). Może wystąpić przy przejściu szczytów wielkich tal powodziowych (Depczyński, Szamowski 1999).

Zwykle przy charakterystyce parametrów zbiornika sporządza się wykres, na którym podaje się ww. wysokości piętrzenia (w m n.p.m.) i odpowiadające im aktualne pojemności oraz powierzchnie zalewu dla danego poziomu wody (r> s 2.12).

1

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska t dnia 20 kwietnia (!)z U 200? nr 16 po* 570) - pras* maksymalny poziom piętrzenia (M«x PP) rozumie się my wy mc położeń w ruetnii sptftraoaą) wody pop uwzględnieniu stałej rezerwy powodziowej Przez stalą rezerwę powodziową rozumie ią pujenmott jfcmriafca wodnego zawartą pomiędzy normalnym poziomem piętrzenia (NPP) i Mat PP