56

Henryk Kasza

wyłowili rocznic 95,5 t ryb (192 kg • ha*' • rok"'), z tym że % wędkujących stosowało intensywne zanęcanie ryb (niektórzy do ponad 10 kg dziennie). Wraz z zonętami wprowadzono 635 kg fosforu (Wrona 2004). Przyjmując, że w ciele ryb zawarte jest 0,7% P (Kajak 1979), wędkujący wyprowadzali wraz z rybami 668 kg P. Uwzględniając przedstawiony bilans odnosi się wrażenie, że jest on zrównoważony, gdyż wniesione do wody wraz z zanętą biogeny są wynoszone wraz z rybami. Trzeba jednak mieć na względzie fakt, te zanęty na ogół są źródłem łatwo dostępnych substancji pokarmowych, mogących być szybko wykorzystanych przez fitoplankton⁴, oraz że zostały one wniesione na stosunkowo małej przestrzeni i mogą stwarzać tam potencjalne zagrożenie dla jakości wody. W związku z tym, w celu ograniczenia dopływu substancji zanieczyszczających i cutrofizujących w niektórych zbiornikach zaporowych południowej Polski, należy wprowadzić znacznie bardziej rygorystyczne ograniczenia ilości stosowanych zanęt (Wołos, Mioduszewska 2006). W przypadku zbiornika Goczałkowice, regulamin wędkarski zobowiązuje wszystkich wędkujących do niestosowania zanęt oraz przynęt typu żywca oraz pochodzenia rybnego (Falkowski 2006).

2.3.7. Rekreacja

Zbiorniki zaporowe spełniają dużą rolę w zaspokojeniu potrzeb wypoczynku społeczeństwa. Utworzenie akwenu wzbogaca walory turystyczno-rekreacyjne środowiska i może stanowić podstawę dla rozwoju sektora turystycznego. Rekreacja nad zbiornikami może być realizowana poprzez różne jej formy, jak np.: plażowanie, kąpiele w zbiorniku, żeglarstwo, kajakarstwo, wioślarstwo, windsurfing, płetwonurkowanie, sporty motorowodne, narty wodne, wędkarstwo. Niektóre ze zbiorników położone są w malowniczych okolicach i dodatkowo, poprzez walory estetyczne, zwiększają swą atrakcyjność do wypoczynku, uprawiania sportów wodnych, rozwoju kultury fizycznej i turystyki (spacery nad wodą, wędrówki przełajowe wzdłuż brzegów, wędrówki rowerowe, obserwacje ptactwa wodnego).

Z reguły zbiorniki udostępniane do rekreacji pełnią więcej funkcji. Najczęściej zbiorniki utworzone dla celów energetycznych, rolnictwa, zaopatrzenia przemysłu służą również rekreacji. Rzadziej udostępniane są do tego celu zbiorniki retencjonujące wodę do zaopatrzenia ludności, chociaż nieraz można się spotkać się z presją samorządów lokalnych, dążących do umożliwienia wypoczynku nad zbiornikami, których gromadzenie wody do celów komunalnych jest pierwszoplanowym zadaniem. Taka sytuacja dotyczy Zbiornika Goczałkowskiego. Formułowana jest również teza „rozszerzenia celów istnienia Zbiornika Dobczyckicgo. w tym o jego ewentualne wykorzystanie dla rekreacji i turystyki" (Machnicki i in. 2005).

W niniejszym opracowaniu przyjęto definicję fitoplanktonu podaną przez Reynoldsa (za Wilk-Woźniak 2009): ..Fitoplankloo to zbiór organizmów fotosyntetyzujyycb przystosowanych do życia w toni wodnej okresowo lub ^M BreS ^w “*n»ejH*go opracowania określenie „glony planktonowe” należy utożsamiać 1 ggpSgg -fitoplankton ‘ pojęcie to obejmuje zarówno organizmy eukariotyczne, jak i prokarknyczne w!^i^<y^n>C *** “^y'”^{ne w ałac}*^cn,u fi*™** ekologicznej, a n.c grupy taksonomicznej - (za Wilk-

O wykorzystaniu zbiornika na cele rekreacyjne decydują, oprócz jakości wody, ograniczenia prawne wynikające z funkcji, jaką pełnią zbiorniki. Na ogól takim ograniczeniom, z mocy prawa, podlegają zbiorniki, z których woda jest surowcem służącym do produkcji wody przeznaczonej do spożycia. Na przykład, na zbiorniku Kozłowa Góra możliwe jest w pewnym ograniczonym zakresie wędkowanie, a wszelkie inne formy uważa się za nielegalne (Rzętała 2008).

Wykorzystanie rekreacyjne zbiorników zaporowych o funkcji wodociągowej stanowi poważne zagrożenie dla ich środowiska, w tym dla jakości wody. Udostępnienie zbiorników do rekreacji wiąże się z zagospodarowaniem obrzeży i tworzeniem infrastruktury umożliwiającej wypoczynek. Przy takich zbiornikach tworzy się ośrodki wypoczynkowe, plaże, pola biwakowe, przystanie, parkingi itp. W przypadku nieuporządkowanej gospodarki wodno-ściekowej, takie obiekty mogą stanowić źródło zanieczyszczeń dla przyległego zbiornika. Może ono wynikać z odprowadzania sezonowo do wód nieoczyszczonych lub niewystarczająco oczyszczonych ścieków z ośrodków rekreacyjnych oraz z dopływu (wraz ze spływem powierzchniowym) substancji cutrofogcnnych z rekreacyjnych terenów. Inne potencjalne zagrożenia, które wynikają z niekontrolowanej rekreacji to bezpośrednie zanieczyszczenie wód w wyniku kąpieli oraz używania sprzętu motorowodnego, niszczenie makrofitów w strefie przybrzeżnej zbiorników, płoszenie zwierząt, ptactwa itd.

Każda kąpiąca się osoba wnosi przeciętnie do wody około 0.7-1,0 g azotu. 0,04-0,07 g fosforu oraz 0,5 g materii organicznej. Substancje te pochodzą z nabłonka skóry, potu. wydzielonego śluzu, śliny, włosów oraz różnego rodzaju kremów i olejków do opalania. W czasie 10 minutowej kąpieli dostaje się do wody średnio 5,7 - 10⁶ bakterii coli i 9 • 10* bakterii coli typu kałowego (Szyper 1998). Kąpiący się poprzez mącenie osadów dennych powodują ponowne przywracanie do obiegu substancji biogennych odłożonych w dnie oraz wzrost mętności wody. Doświadczenia z jezior Pojezierza Wiclkopolskiego wskazują tez, że niszczenie pasa roślinności obrzeży jezior skutkuje pogorszeniem jakości wody jeziornej. Wynika to z faktu, źc roślinność wodna, wodno-lądowa oraz porastająca tereny nadbrzeżne stanowi barierę ochronną przed dopływem zanieczyszczeń wraz ze spływem powierzchniowym (Szyper 1998). Wzrost zanieczyszczenia wody w zbiorniku przeznaczonym do celów komunalnych powoduje wzrost kosztów uzdatniania wody a tym samym podnosi jej cenę „w kranach**.

Używanie sprzętu wodnego, takiego jak: motorówki, żaglówki, kajaki, rowery wodne, przyczynia się do mieszania wody. a więc do resuspensji osadów w płytszych strefach zbiorników wraz ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego mącenia. Dodatkowo motorówki stanowią potencjalne zagrożenie zanieczyszczenia wody substancjami ropopochodnymi. Wzrost poziomu hałasu, wywołany m.in. używaniem jednostek pływających, płoszy ptactwo z miejsc żerowania i lęgu (Zimoch i in. 2005).

Niewłaściwe zagospodarowanie stref brzegowych zbiorników na cele wypoczynku niesie również ryzyko ich zanieczyszczenia. Pozostawione na brzegu resztki żywności, opakowania plastikowe i szklane, papier stwarzają z kolei prawdopodobieństwo przedostania się tych odpadów do wód, a tym samym mogą stanowić źródło dodatkowych zanieczyszczeń.

Inne formy antropopresji w strefie nadbrzeżnej zbiorników wykorzystywanych

rekreacyjnie to m.in. „jynantmptacja - przeobnćtmie biocenoz naturalnych i pół naturalnych w sztuczne, zdominowane przez gatunki kosmopolityczne i obce'* oraz ^izolowanie Jednostek