6 (749)

56 Scott Burchill

hierarchiczne i nie musi się to wiązać z założeniem, że liberalna demokracja jest końcowym stadium rozwoju systemu międzynarodowego. Wskazówki i podstawowe zasady osiągnięcia harmonijnych stosunków zgodnie z „prawem narodów” między państwami liberalnymi a państwami rządzonymi według innego modelu stawiają liberalną teorię stosunków międzynarodowych w zupełnie innym świetle, potwierdzają bowiem potrzebę przekształcenia myślenia utopijnego w myślenie realistyczne²⁴.

Wraz ze wzrostem liczby państw islamskich i wschodnioazjatyckich, które odrzuciły „wyższość” liberalnej demokracji, rodzi się pytanie, czy prawdziwa jest teza, że świat nieeuropejski próbuje naśladować zachodnią ścieżkę modernizacji. Być może odpowiedzią na to pytanie, jak sugeruje Linklater, nie jest rozszerzanie się demokracji jako takiej, ale „idea ograniczonej władzy, która jest obecna wewnątrz, ale nie jest całkowicie równoznaczna z liberalną demokracją”²⁵. Pojęcie ograniczonej władzy oraz szacunek dla rządów prawa, zawierające się w idei „konstytucjonalizmu”, mogą być środkami prowadzącymi do osiągnięcia „sfery pokoju”, bez odwoływania się do teorii liberalnej. Jest to mniej ambitny projekt i potencjalnie bardziej czuły na różnice, zarówno kulturowe, jak i polityczne, między państwami systemu międzynarodowego. Może to pozwolić uniknąć niebezpieczeństwa bifurkacji systemu, który zostanie podzielony na uprzywilejowany krąg państw wewnętrznych oraz „upośledzonych” i nieusatysfakcjonowanych państw pozostających na zewnątrz²⁶. Najpoważniejszą barierą na drodze do poszerzania sfery pokoju jest postrzeganie państw rdzeniowych przez państwa peryferyjne, obawiające się dominacji kulturowej. Ponieważ państwa peryferyjne były często ofiarami zachodniej interwencji, podejrzenia te są dość dobrze uzasadnione.

Duch handlu

Osiemnasto- i dziewiętnastowieczni liberałowie czuli, że idee wojny i wymiany handlowej są wzajemnie nie do pogodzenia. Wiele wojen państwa prowadziły po to, aby osiągnąć swoje cele merkantylistyczne. Według Carra „celem kupiectwa [...] nie było promowanie dobrobytu społeczności i jej członków, ale powiększanie potęgi państwa, której ucieleśnieniem był su-weren [...] bogactwo było źródłem potęgi lub ściśle mówiąc określało zdolność do prowadzenia wojny”. Do czasów wojen napoleońskich „bogactwo,

Liberalizm 57

wyobrażane w najprostszej formie jako sztaby złota, osiągano przez eksport. Ponieważ w mniemaniu przeważającej części społeczeństwa liczba możliwych rynków zbytu się nie zmieniała, jedynym sposobem powiększenia przez państwo swojego eksportu, a zatem bogactwa, było przejęcie rynku zbytu innego państwa. Jeśli to było konieczne, na drodze wojny handlowej”²⁷.

Wolny handel był jednak bardziej pokojowym sposobem osiągnięcia narodowego bogactwa, ponieważ - zgodnie z teorią porównywalnej korzyści -każda gospodarka będzie zamożniejsza niż system realizujący nacjonalizm lub samowystarczalność (autarkię). Wolny handel mógł także przełamać podziały między państwami i połączyć ludzi w jedną społeczność. Sztuczne bariery dla handlu wypaczają wzajemną percepcję i relacje między ludźmi i w ten sposób prowadzą do napięć międzynarodowych. Wolny handel może rozszerzyć zasięg kontaktów i poziomów porozumienia między ludźmi całego świata i wzmocnić międzynarodową przyjaźń i porozumienie. Według Kanta nieograniczony handel między narodami całego świata może zjednoczyć je w we wspólne, pokojowe przedsięwzięcie. „Handel [...] może zwiększyć bogactwo i potęgę miłującej pokój pracującej części populacji kosztem owładniętej ideą wojny arystokracji i [...] może sprawić, że ludzie różnych narodów będą w stałych kontaktach; które mogą im wszystkim uzmysłowić podstawowe interesy społeczeństwa”²⁸. Podobnie uważa Ricardo, którego zdaniem wolny handel „łączy, poprzez wspólne więzy interesów i interakcji, uniwersalne społeczeństwo narodów cywilizowanego świata”²⁹.

Konflikty są często skutkiem barier stawianych przez państwa, które wypaczają i ukrywają naturalną zgodę interesów wspólnych dla ludzi na całym świecie. Rozwiązaniem tego problemu, według Adama Smitha i Toma Paine'a, jest swobodny przepływ towarów, kapitału i pracy. „Handel, który będzie się rozwijał bez ograniczeń, jest zdolny do wykorzenienia systemu wojny i wywołania rewolucji w niecywilizowanych państwach”³⁰. John Stuart Mili także uważał, że wolny handel jest środkiem, który przyniesie koniec wojny, pisząc w 1848 roku, że „to właśnie wymiana handlowa sprawia, że wojna szybko staje się przestarzała, gdyż umacnia i zwielokrotnia interesy jednostek, które działają w naturalnej opozycji do wojny”³¹. Rozprzestrzenianie się rynku może pomóc w zbudowaniu społeczeństwa opartego na całkowicie nowych podstawach. Zamiast sporów o ograniczone zasoby, takie jak terytorium, rewolucja przemysłowa przynosi perspektywę nielimitowanej i niespotykanej prosperity dla wszystkich: produkcja przemysłowa,