72

5. KRĄŻENIE

Układ krążenia występuje jedynie u trójwarstwowców, jednak nie mają go np. nicienie i Narządy pompujące: serca perystaltyczne albo komorowe (ich rozróżnienie bywa kłopotliwe!

5.1. KRĄŻENIE U BEZKRĘGOWCÓW I KRĘGOWCÓW

Typy układów krqienia

OTWARTY

Zawarty w nim płyn wylewa się z naczyń do jam ciała (zatok) i do przestworów międzykomórkowych (stąd częste określenie - hemolimfa). Otwarty układ krążenia występuje np. u:

•    stawonogów,

•    mięczaków (u głowonogów prawie całkowicie zamknięty),

•    osłonie.

ZAMKNIĘTY

Krew krąży w układzie naczyń.

Wymiana substancji następuje podczas pływu krwi przez naczynia włosowate (kac : ry). Zamknięty układ krążenia występuje u

•    pierścienic (z wyjątkiem pijawek),

•    bezczaszkowców,

•    kręgowców*.

■ Kręgowce mają ponadto układ krążenia limfatyczny (chłonny).

Układ krwionośny bezkręgowców (wybrane elementy)

Typy bezkręgowców	Budowa	Barwniki
Pierścienice	-    układ zamknięty -    brak serca, jego rolę zwykle pełnią tętniące części naczynia grzbietowego lub naczynia okrężne (tłoczą krew do przodu ciała) -    dwa główne naczynia biegną po stronie brzusznej i grzbietowej ciała, często w każdym segmencie występują naczynia okrężne -    sieć naczyń włosowatych występuje w powłokach ciała, co umożliwia wymianę gazową	barwniki oddechowe rc: puszczone w osoczu: -    hemoglobina (czerwona) -    chlorokruoryna (zielem
Stawonogi	-    układ otwarty (hemolimfa wylewa się do hemo-celu) -    serce rurkowate (pęcherzykowate), zbudowane zwykle z kilku komór, leży w worku osierdziowym po stronie grzbietowej ciała -    serce tłoczy krew do aorty w kierunku głowy -    krew wlewa się do serca z worka osierdziowego przez specjalne otwory (ostia) -    u owadów nie pełni funkcji oddechowych	hemolimfa może zowie:::: -    hemocyjaninę (niebliska) -    hemoglobinę (czerwce lub może być pozbaw : : barwników oddechów., (np. u pajęczaków, w : i owadów)
Mięczaki	-    układ otwarty -    krew wylewa się do jamy ciała -    serce zbudowane z komory i jednego lub dwóch przedsionków (wyjątkowo z czterech u łodzików), zawiera zastawki przedsionkowo--komorowe, leży w worku osierdziowym -    u głowonogów występują niekiedy dodatkowe dwa serca skrzelowe	w osoczu rozpuszczę ', z-' wnik oddechowy - hs~--cyjanina (niebieska
Szkarłupnie	- otwarty, złożony z systemu zatok i kanałów*	brak barwnika

U szkarłupni występuje również układ ambulaklarny (wodny), który umożliwia wykonywanie ruchów i gazową (por. rozdz. 2. „Różnorodność życia na Ziemi").

Układ krwionośny kręgowców (wybrane elementy)

ero*^000	Budowa układu krwionośnego	Budowa serca	Erytrocyty*
	jeden obieg krwi	- trzyczęściowe, jednoprzepływo-we, typu żylnego (tzn. przepływa przez nie krew odtlenowana)	- w erytrocytach hemoglobina o budowie przypominającej mioglobinę
RyW	jeden obieg krwi	- żylne, zbudowane z czterech pęcherzyków (zatoka żylna, przedsionek, komora, stożek tętniczy); parzyste tuki naczyniowe (Opuszka tętnicza serca ryb kostnych nie jest częścią serca).	- zawierają hemoglobinę (u ryb arktycznych Chan-nichthyidae, larw węgorza i śledzia nie występują erytrocyty i hemoglobina)
płozy	dwa obiegi krwi: duży i mały oraz wspomagające krążenie tzw. skórne	-    zasadniczo trzydziałowe (dwa przedsionki, komora, ale jest też zatoka żylna) -    w komorze występują fałdy utrudniające mieszanie się krwi (U płazów ogoniastych przegroda przedsionków niezupełna, o u bezpłucnych brak jej zupełnie).	-    owalne, jądrzaste i bardzo duże -    zawierają hemoglobinę
Gady >	dwa obiegi krwi: - duży: serce —* ciało	-    trzydziałowe -    przegroda międzykomorowa niecałkowita (u krokodyli całkowita) -    znaczna redukcja zatoki żylnej -    dwa łuki aorty	- małe, jądrzaste, z małą liczbą organelli komórkowych
Ptaki	-► serce; - mały (płucny): serce-► płuca -► serce	-    relatywnie bardzo duże, cztero-działowe -    szczątkowa zatoka żylna -    zachowany prawy łuk aorty	- małe, jądrzaste, prawie bez organelli komórkowych
Ssaki'		-    duże, czterodziałowe -    zachowany lewy łuk aorty	- małe, bez jądra komórkowego i innych organelli

' Krwinki występują jako „krążki" u ssaków, bezżuchwowców i niektórych ryb koslnoszkieletowych; u pozostałych ■ ■■ręcwców oraz u wielbłądów i lam są owalne.

VTlA7VmV

Budowa serca kręgowców - schematy (proporcje wielkości pominięto)

X - komora, P - przedsionek, Z - zatoka żylna, ST - stożek tętniczy, p - prawa, I - lewa)

BSŻUCHWOWCE    PŁAZY    GADY    PTAKI    SSAKI