74 75 (7)

ne na dowcipy mówione w konwersacji, brak rozumienia opowiadań, trudności w zrozumieniu dłuższych wypowiedzi oraz nieumiejętność integracji różnych treści dyskursu. W mowie ekspresyjnej pacjenci "nie trzymają się tematu", podają wiele uwag osobistych, zbytnio uszcze-góławiają wypowiedź (Osiejuk, 1994, Łojek-Osiejuk, 1996).

W wyniku uszkodzenia prawej półkuli mózgu mogą być zaburzone procesy przetwarzania prozodii. Deficyty z zakresu prozodii lingwistycznej obejmują u tych chorych zaburzenia w rozumieniu i ekspresji akcentu leksykalnego, w różnicowaniu intonacji, w zależności od typu zdania (pytanie - rozkaz), w podawaniu wyrazów odpowiadających pod względem prozodii cechom wzorców na obrazkach oraz w rozumieniu informacji językowych poprzez prozodię (Bryan, 1989). Odnotowano także zaburzenia prozodii emocjonalnej u chorych z uszkodzeniami prawostronnymi mózgu (Tucker i in., 1977). Trudność sprawia tym pacjentom wypowiedzenie zdania z intonacją wyrażającą określoną emocję (np. gniew, radość, smutek, obojętność, itp.).

W ślad za eksperymentami, świadczącymi o występowaniu różnorodnych deficytów poznawczych u osób z uszkodzeniami prawej półkuli mózgu, pojawiły się ostatnio testy kliniczne do diagnozy tych zaburzeń. W Zakładzie Neuropsychologii Klinicznej UW opracowywana jest aktualnie eksperymentalna wersja baterii testów do badania zaburzeń językowych w przypadkach uszkodzeń prawostronnych mózgu. Bateria ta powstaje przy współpracy E. Łojek - Osiejuk z Karen L. Bryan z Uniwersytetu Londyńskiego, autorką baterii testów „The Right Hemi-sphere Language Battery" (Bryan, 1995). Bateria zawiera testy, które zgodnie z wynikami badań eksperymentalnych są najbardziej czułe w diagnozowaniu zaburzeń językowych u osób z prawostronnymi dysfunkcjami mózgu. Są to testy rozumienia metafor w wersji obrazkowej i słownej, test wnioskowania, rozumienia humoru, test leksykalno-semantyczny w formie obrazkowej i słownej oraz test prozodyczny i oceny poprawności dyskursu. Wersja polska baterii jest aktualnie przygotowana i wymaga wielu pomiarów i poprawek, aby uzyskać jak najlepszą trafność i rzetelność. Poniżej zamieszczamy przykłady zadań zaczerpniętych z wersji eksperymentalnej baterii.

W podteście metafor w wersji obrazkowej prosi się pacjenta o wybór jednego z czterech obrazków, który najlepiej wyjaśniałby podane zdanie, zawierające metaforę. Na przykład zestaw do zdania "Policjanci złapali grubą rybę" składa się z obrazków przedstawiających:

a) policjantów aresztujących przestępcę, b) policjanta łowiącego ryby, c) rybę, d) policjanta. W wersji słownej tego testu osoba badana ma do wyboru trzy odpowiedzi, z których jedna jest poprawna. Do zdania „Pracowali w tej samej firmie od lat i znali się jak łyse konie" podane są wyrażenia: a) dwaj koledzy pracowali w stajni, b) łyse konie są do siebie podobne, c) znali się bardzo dobrze.

Podtest leksykalno-semantyczny w wersji obrazkowej i słownej również polega na wyborze odpowiedniego obrazka czy słowa spośród kilku innych. Obok odpowiedzi poprawnej w materiałach zawarte zostały bodźce zbliżone fonetycznie, graficznie lub funkcjonalnie. Na przykład, gdy prosi się pacjenta o wskazanie obrazka przedstawiającego kosę, pokazywane są materiały prezentujące kosę, kozę, literę F, siekierę, kosiarza i psa.

W podteście humoru osoba badana ma wybrać spośród trzech zakończeń jedno, które pasowałoby do podanego żartu. Na przykład: „Dziewczyna mówi do narzeczonego: - Kochanie, po ślubie będziemy mieli troje dzieci. Chłopak dziwi się. Dziewczyna odpowiada:

a)    Przecież lubisz dzieci.

b)    Zawsze chciałam mieć troje dzieci.

c)    Są teraz u mojej mamy."

Test wnioskowania zawiera krótkie opowiadania, w których pewne informacje pozostają ukryte i można je wywnioskować z całości tekstu. Na przykład „Jechali już ponad godzinę, gdy Adam powiedział: - Jestem już bardzo głodny. Szukaj po swojej stroniedrogi. Po chwil i Anna zawołała: - Zwolnij, tu jest coś dla nas.

a)    Ile osób występuje w opowiadaniu?

b)    Czym jechali?

c)    Kto prowadził?

d)    Czego szukali?"

Test intonacji w wersji oryginalnej, przeznaczonej dla odbiorcy anglojęzycznego, zawiera zestawy par obrazków, które należy opisać jednym zdaniem. Na przykład jeden z obrazków przedstawia mężczyznę sprzedającego mały samochód, a drugi obrazek - tego samego mężczyznę kupującego duży samochód. Nazywając obrazki osoby zdrowe kładą nacisk na słowa odnoszące się do wielkości samochodów.

Podane wyżej przykłady zadań wymagają dalszych badań, aby

75