7

152 FILOZOFICZNE I IDEOLOGICZNE PODSTAWY EDUKACJI

Naszkicowane tu ideologiczne kontinuum zawiera zarówno komponenty opisowe, jak i normatywne. Aby zilustrować koncepcję kontinuum, rozważymy sposób, w jaki formułowano zasady polityki edukacyjnej w Stanach Zjednoczonych.

A Nation at Risk (Naród w niebezpieczeństwie), Action for Excellence (Działania na rzecz doskonalenia) - to tytuły dwóch spośród licznych narodowych raportów

0    stanie edukacji, w których dokonano analizy ówczesnej sytuacji amerykańskiej OŚwiaty^fi. Zawarta w nich interpretacja tej sytuacji zasadzała się na następujących przekonaniach: (1) Stany Zjednoczone w dużej mierze zawdzięczają swój prymat w dziedzinie technologii, gospodarki i wojskowości narodowemu systemowi oświaty,

(2)    inne narody, zwłaszcza Japończycy

1    Niemcy, zagrażają pozycji USA jako czołowej potędze technologicznej i gospodarczej i dążą do złamania ich supremacji w świccie,

(3)    system edukacyjny w USA, co dotyczy zwłaszcza szkól państwowych, znajduje się w sytuacji kryzysowej. Jako przyczyny podawano niewłaściwie wytyczone cele, stawiający zbyt niskie wymagania, nieakademicki program nauczania, obniżone standardy nauczania, permisywizm, nieodpowiednie przygotowanie nauczycieli oraz wiele innych czynników, które spowodowały ten edukacyjny zastój. Chociaż niektórzy specjaliści w dziedzinie wychowania, w tym filozofowie i historycy edukacji, podawali w wątpliwość rzetelność analiz zawartych w tych raportach, zostały one uznane za miarodajne przez większość opinii publicznej oraz politycznych decydentów - członków administracji państwowej, kongresmanów i gubernatorów stanowych - a także urzędników oświatowych oraz lokalnych rad szkolnych^{1 2}.

Interpretacja dokonana na podstawie analizy stanu amerykańskiej edukacji doprowadziła do sformułowania następującej strategii oświatowej: sytuacji kryzysowej, którą przeżywa oświata amerykańska, można zaradzić, kładąc większy nacisk na przedmioty akademickie, zwłaszcza matematykę i nauki przyrodnicze oraz przywracając w szkołach dyscyplinę. W różnych stanach władze oświatowe i lokalne rady szkolne opracowały wiele szczegółowych programów naprawczych umożliwiających wyjście z impasu. Pośród wysuwanych postulatów znalazły się następujące propozycje: wydłużenie dnia lekcyjnego i roku szkolnego; wprowadzenie obowiązkowych testów kompetencji sprawdzających, czy uczniowie opanowali podstawowe umiejętności; wprowadzenie obowiązkowych egzaminów kompetencyjnych dla nauczycieli, mających wykazać, czy posiadają oni wymagane umiejętności i odpowiednią wiedzę; zmniejszenie wydatków na nauczanie przedmiotów nie-akadetnickich oraz na zajęcia przygotowujące do zawodu.

Te postulaty miały stać się podstawą programu reform, których rzecznicy domagali się podniesienia poziomu nauczania matematyki i przedmiotów przyrodniczych oraz zwiększenia kompetencji uczniów w tej dziedzinie, a także podwyższenia standardów osiągnięć szkolnych w zakresie innych przedmiotów akademickich. Niektórzy zwolennicy „reformy” byli przekonani, że przywrócenie dyscypliny spowoduje spadek przestępczości nieletnich i zmniejszenie narkomanii, jak również pozwoli na lepsze ugruntowanie wartości politycznych i moralnych. Wierzyli także, iż zreformowane nauczanie - wymagające od uczniów pilnego studiowania przedmiotów akademickich - w znacznej mierze przyczyni się do odzyskania przez Stany Zjednoczone pozycji potęgi światowej w dziedzinie militarnej i gospodarczej.

Przykładem narodowych raportów posłużyłem się tu nie po to, aby badać rzetelność przedstawionych w nich analiz, opisywać strategie działania czy oceniać wyniki ich realizacji. Chodziło mi raczej o pokazanie, jak na gruncie ideologii wyznacza się kierunki polityki w danej dziedzinie, które z kolei są podstawą do formułowania programów³.

WYKORZYSTANIE IDEOLOGU BO UZYSKANIA POROZUMIENIA

Ideologia, która nadaje grupie tożsamość, służy do kształtowania poczucia wspólnoty idei, celów i zobowiązań. Aby określić charakterystyczne cechy zbiorowości i podtrzymać jej spójność, ideologia kreuje poczucie „wspólnego my" czy też poczucie solidarności grupowej⁴. Założenia dotyczące świata i społeczeństwa mieszczące się w danej ideologii są wyrażane publicznie i wykorzystywane do umacniania jedności, solidarności i porozumienia pomiędzy członkami grupy.

Aby narzucić konsensus, ideologia oddziałuje na całe społeczeństwo, w tym również na formalne i nieformalne instytucje oświatowe. Te ostatnie, zwłaszcza środki masowego przekazu, upowszechniają i ugruntowują postawy ideologiczne. Instytucje formalne, takie jak szkoły, w podobny sposób kształtują u młodzieży poczucie identyfikacji czy solidarności z grupą, wykorzystując do tego celu środowisko szkolne - ukryty program nauczania - oraz pewne elementy oficjalnego czy jasno sprecyzowanego programu nauczania, na przykład przedmioty, takie jak literatura i historia. Zadaniem wszystkich instytucji oświatowych jest wpajanie młodym ludziom poczucia tożsamości narodowej i lojalności wobec kraju. Ich rola polega również na utrwalaniu przekonania o tym, że istnieje pewien społeczny konsensus dotyczący najważniejszych wartości obowiązujących w danej grupie.

Ideologia a pogląd na świat

Jednym z warunków osiągnięcia pożądanego z punktu widzenia ideologii społecznego porozumienia jest zaszczepienia człowiekowi określonego poglądu na siebie samego i na społeczeństwo. Celowo posługuję się tu wyrazem „pogląd”, który sugeruje pewną nieprecyzyjność. Odnosi się on do sposobu, w jaki nasz umysł organizuje czy „składa w pewną całość” różne sądy na temat pojęć, wydarzeń i tendencji społecznych, politycznych, gospodarczych i edukacyjnych. Pogląd odzwierciedla obraz świata, w którym żyjemy, za jego pomocą staramy się odpowiedzieć na następujące pytania: Kim jestem? Skąd pochodzę? Jaką rolę odgrywa społeczeństwo i jakie jest moje w nim miejsce? Jakie wymagania i obowiązki powinienem spełniać jako obywatel? Jak mam funkcjonować w systemie ekonomicznym?

1

   National Commission on Exccllence in Education, A Nation at Risk: The lmpcrative for Educalional Refami, Washington, DC: Government Printing Office 1983; Task Force on Education for Economic Growtli, Action for ExceUence, Denver, CO: Education Commission of the States 1983.

2

   G. L. Gutek, Education in the United States: An Historical Perspective, Englewood Cliffs, NJ: Prcntice Hall 1986, s. 334-350.

3

   Ważną książką podważającą autentyczność analiz dotyczących sytuacji edukacyjnej w Stanach Zjednoczonych jest: D. C. Berlincr, B. J. Biddlc, The Mamtfactured Ciisis: Myths, Ftraud, and the Attack on America 's Public Scho-ols, Reading, MA: Addison-Wesley 1995.

4

   N. R. Bernier, J. Williams, Beyoiul Beliefs: IdeologicalFoumlations of American Education. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall 1973, s. 25.