7 (1489)

78 Nowoczesne tradycje administracji publicznej w Polsce

gospodarczej. Funkcjonowanie instytucji publicznych jest niezbędne dla

przetrwania i stabilności demokracji [...]”.

Tymczasem, jak podkreśla cytowany raport, w krajach regionu „[...] administracja publiczna jest widziana jako narzędzie dawnego systemu. Ogólnie, nie mają do niej zaufania ani decydenci polityczni, ani działacze społeczeństwa obywatelskiego [...]” - co oznacza konieczność szybkich zmian w jej dziedzinie.

To samo zauważono w naszym kraju. Od 1989 r. mamy do czynienia ze stopniową rekonstrukcją państwowości Rzeczypospolitej na gruncie zasad demokratycznego państwa prawnego, społecznej gospodarki rynkowej opartej m.in. na prawie własności oraz poszanowania wolności jednostki. „Mała Konstytucja” (Ustawa Konstytucyjna z 17 października 1992 r.) jednoznacznie zadeklarowała oparcie ustroju państwowego RP na zasadzie trójpodziału władz (art. 1). To fundamentalne przesądzenie pozwoliło na jednoznaczne ustalenie kierunków przekształceń na rzecz zbudowania sprawnego i przejrzystego mechanizmu działania władzy wykonawczej: Rządu, w powiązaniu z urzędem Prezydenta RP, i administracji publicznej. Zasadę trójpodziału władz następnie zadeklarowała i rozwinęła Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku. Sformułowała ona również wprost zasadę pomocniczości.

Praktyczne prace państwowe nad reformą państwa i administracji publicznej toczą się w Polsce ze zmienną intensywnością, kolejne bowiem rządy po przełomie 1989 r. prowadziły politykę, która nie we wszystkich dziedzinach jednoznacznie charakteryzowała się ciągłością. Jednakże w latach 1989-1993 kontynuację widać na pewno w stałym dążeniu do takiej przebudowy państwa, aby stało się ono racjonalne, to jest uporządkowane i obywatelskie, administracja zaś -sprawna i efektywna.

Z inicjatywy Senatu RP, podjętej jeszcze w lipcu 1989 r., za rządu Tadeusza Mazowieckiego, przywrócony został ustrój samorządowy w gminach. Była to fundamentalna - a przy tym uwieńczona powodzeniem - reforma państwowa i pierwszy krok do budowy społeczeństwa obywatelskiego. W gabinecie Mazowieckiego Pełnomocnikiem Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego był prof. Jerzy Regulski.

Głównym aktem reformy była, obok nowelizacji konstytucji, ustawa z 8 marca 1990 r. O samorządzie terytorialnym (od czasu wprowadzenia następnych szczebli samorządu terytorialnego ma ona nazwę: O samorządzie gminnym), nadto wiele innych niezbędnych ustaw, w tym ponad sto nowelizacji w zakresie prawa materialnego oraz tzw. ustawa wprowadzająca. Za wdrożenie reformy w terenie odpowiadali delegaci Pełnomocnika, powołani w każdym województwie. Reforma gminna miała wyłącznie charakter strukturalny - nie wymagała zmian w podziale administracyjnym kraju.

Reforma z 1990 r. była działaniem radykalnym, również w kategoriach politycznych. jako przejaw zerwania z poprzednim systemem władzy. W kategoriach n u -1 vtui yc/nyt h (niklowana była jako mechanizm odbudowy demokracji lokalnej i pod.uki koinunaln<‘| 10 Toru u,^- li; można było wprowadzić lal prędko min dlatego, że już uprzednio - od 1981 r. - grono ekspertów związanych z opozycją solidarnościową pracowało nad założeniami nowego ustroju terytorialnego. 27 maja 1990 r. odbyły się wybory komunalne - pierwsze od ponad pół wieku w pełni wolne wybory w Europie Środkowej i Wschodniej.

Następnie - po sukcesie reformy gminnej - pojawiały się różnego rodzaju inicjatywy kolejnych rządów na rzecz całościowej lub częściowej przebudowy administracji publicznej. W przypadku projektów częściowych, z reguły łączyły się one z administracją terytorialną - samorządem terytorialnym lub modną w niektórych kręgach politycznych w 1991 r. ideą regionalizacji. Odnosiły się one jednak, i to już od 1991 r., także do centrum rządu oraz do służby cywilnej. W zakresie tym wskazać trzeba na dorobek dwóch zespołów rządowych powołanych przez premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego: Zespołu ds. Opracowania Koncepcji Zmian w Organizacji Terytorialnej Państwa (kierował tymi pracami Jerzy Sulimierski) oraz Zespołu ds. Reformy Administracji Państwowej (Jerzy Stępień).

(Idy idzie o inicjatywy przebudowy całościowej, po raz pierwszy powołano do jej zaprojektowania w styczniu 1992 r. Zespół ds. Reorganizacji Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, któremu przewodniczył senator Jerzy Stępień, a którego członkami byli m.in. autorzy niniejszego podręcznika. W marcu 1992 r. Zespół przedstawił kompleksowy raport Wstępne założenia przebudowy administracji publicznej²'\ aprobowany przez Radę Ministrów w maju 1992 r. W konkluzjach lego raportu podkreślano, że dla efektywnego przeprowadzenia gruntownej i rozległej przebudowy administracji konieczne jest utworzenie specjalnej agendy rządowej, prowadzącej sprawy reform i koordynującej w tym zakresie prace podejmowane przez różne organy i instytucje państwowe. Zespół podjął również prace nad reorganizacją ministerstw, projektem ustawy o państwowej służbie cywilnej oraz nad ustawowym uregulowaniem problematyki reprezentacji Skarbu Państwa. Rząd Jana Olszewskiego nie zdążył tych materiałów i projektów wykorzystać praktycznie. ^

Następnie, już w ramach nowego rządu, kierowanego przez Hannę Suchocką (1992-1993), zadanie przygotowania całościowej reformy powierzono Pełnomocnikowi Rządu do spraw Reformy Administracji Publicznej. Rząd Su chockiej od początku swojej działalności deklarował jednoznaczną wolę politycz ną przeprowadzenia reform, przede wszystkim w następujących zasadniczych obszarach administracji publicznej:

1)    w sferze funkcjonowania rządu, administracji centralnej i terenowej admini stracji rządowej;

2)    w zakresie systemu terytorialnego - wiązać się to miało przede wszystkim z uporządkowaniem struktury podziału administracyjnego państwa (gminy, po wiaty, duże województwa) oraz z kontynuacją rozpoczętego w 1990 r. procesu decentralizacji administracyjnej i finansowej, poprzez utworzenie samorządu powiatowego i przekazanie na jego rzecz zadań publicznych, w tym kompe

^s Opublikowany w „Sumor.ąilric Trrytori<ilu\'m" ni I    Inm/i ińwim .■ \w/■ .tur|

s/,y rupm! /(‘spotu I SiiliiinnskifjMt