8 9

II. PEDAGOGIKA WCZESNOSZKOLNA JAKO NAUKA 1. KONTROWERSJE WOKÓŁ NAZWY

Praca pedagogiczna z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym bywa powszechnie określana terminem „nauczanie początkowe”. Termin ten ma szerokie zastosowanie. Używa się go także dla określepia pierwszego etapu edukacji szkolnej dziecka, a ponadto kierunku studiów, profesjonalnej specjalizacji nauczycieli itp.

Termin, dość powszechnie używany, określony językowo jako „nauczanie początkowe”, dotyczy, semantycznie rzecz ujmując, praktycznej działalności nauczycieli w klasach I-III i ma charakter „organizacyjnej konwencji” (w dawniejszych rozwiązaniach organizacyjnych „nauczaniem początkowym” obejmowano praktykę w klasach I-IV, a obecnie w klasach I-III). Ponadto termin „nauczanie początkowe” eksponuje jednostronnie „nauczający” charakter pracy z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym, co nie jest zgodne z rzeczywistością.

W związku z tym określa się czasami pracę z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym jako „wychowanie i nauczanie początkowe” lub „kształcenie i wychowanie początkowe”. Wiedzę zaś o tym, jak wychowywać i kształcić dzieci, ujmuje się w postaci „metodyki nauczania początkowego i pracy wychowawczej”.

Termin „metodyka”..., w sensie semantycznym, oznacza rejestr sposobów pracy z dzieckiem; ma ponadto wyłącznie lub prawie wyłącznie charakter instrumentalny. Tymczasem termin „pedagogika wczesnoszkolna” oznacza naukę zajmującą się określonym wycinkiem rzeczywistości, w tym przypadku w odniesieniu do dziecka we wczesnym okresie scholaryzacji. „Metodyka...” zaś, w sensie semantycznym, jest formą konkretyzacji określonych tez naukowych czy też teorii formułowanych przez odpowiednie dyscypliny naukowe.

Wprowadzenie i upowszechnienie określenia „pedagogika wczesnoszkolna” zobowiązuje osoby zajmujące się profesjonalnie problematyką pracy z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym nie tylko do formułowania zaleceń o charakterze instrumentalnym, wyprowadzonych z badań lub też własnych doświadczeń, ale przede wszystkim do formułowania teorii czy systemów teoretycznych, określających na podstawach naukowych racjonalne zasady działań pedagogicznych.

„Pedagogika wczesnoszkolna”, jako subdyscyplina nauk pedagogicznych, zobowiązuje do analizy faktów i zjawisk w kontekście działalności dziecka w młodszym wieku szkolnym w sposób naukowy, tzn. w sposób uwzględniający metodologiczne zasady konstruowania teorii naukowych czy też systemów teoretycznych. Wiele problemów czy kontrowersji, jak o tym przekonamy się w toku dalszej analizy, wymaga nowych ujęć, dalszych, bardziej pogłębionych analiz i studiów, a także poważnej refleksji teoretycznej.

2. ROZWÓJ PEDAGOGIKI WCZESNOSZKOLNEJ JAKO NAUKI

Zainteresowania problematyką pracy pedagogicznej z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym mają już dość długą historię.

C Nauczanie początkowe jako zagadnienie pedagogiczne pojawiło się w wieku Oświecenia. Wskazywano wówczas na konieczność upowszechnienia oświaty wśród wszystkich dzieci, niezależnie od pochodzenia społecznego .j

Idee Oświecenia zostały upowszechnione na terenie Polski. Tutaj powstało pierwsze w świecie ministerstwo oświaty — Komisja Edukacji Narodowej (1773-1794). W ramach przeprowadzanych przez Komisję reform szczególną uwagę zwrócono na rozbudowę szkół parafialnych, w których uczniowie w ciągu czterech lat zdobywali elementarną wiedzę i umiejętności niezbędne zarówno w życiu, jak i w dalszym kształceniu (czytanie, pisanie, rachunki, zajęcia ogrodnicze i rolnicze). Dużym osiągnięciem tego okresu było wydanie w roku 1795 Elementarza dla szkół parafialnych w opracowaniu Onufrego Kopczyńskiego.

Działalność Komisji Edukacji Narodowej — zmierzająca między innymi do upowszechnienia nauczania początkowego — została przerwana przez rozbiory. Wznowiono ją dopiero w roku 1807 dzięki powołaniu do życia w Księstwie Warszawskim Izby Edukacji Publicznej (1807-1812).

9