76 (198)

korespondencji z Holandią, Belgią, Francją. Poprzednio^ wstrzymany został obrót z krajami zamorskimi. Natomiast w dniu 5.1. 1942 roku wydział pocztowy getta otrzymał od władz niemieckich zarządzenie wstrzymania obrotu pocztowego bez względu na rodzaj korespondencji i miejsce nadania. Mimo to jednak stosowano potem pewne wyjątki.

52    — Jochanan Tartakower, syn znanego socjologa żydowskiego i działa

cza partii syjonistów-socjalistów profesora dra Arie Tartakowera (obecnie w Jerozolimie), kolega szkolny Dawida Sierakowiaka sprzed 1939 roku zginął jako żołnierz armii amerykańskiej w czasie II wojny światowej.

53    — Itonejnu — (hebr.) Nasza gazeta.

54 — Autor ma na myśli Francję z okresu okupacji niemieckiej, gdy wła

dzę w części kraju sprawował prohitlerowski rząd Viehy, a prezydentem był Petain.

55    — Guta Szeps, nauczycielka gimnazjum. Zmarła w 1942 roku na sku

tek zapalenia opon mózgowych.

56    — Bajrat, Beirat (niem.) — ciało doradcze przy Rumkowskim, faktycz

nie pozbawione jakiegokolwiek wpływu na politykę wewnątrzget-tową. W tym wypadku autorowi chodzi o szerszy kiąg wyższych urzędników administracyjnych, którzy otrzymywali specjalne przydziały żywności, opału i odzieży.

57    — Estera Majerowicz (urodzona w 1905 roku) — nauczycielka fizyki

w gimnazjum. W sierpniu 1944 roku deportowana do Oświęcimia.

58    — Rykla Laks — nauczycielka, w sierpniu 1944 roku deportowana do

Oświęcimia.

59    — Chodzi tu o kierownictwo organizacji lewicowej, tak zwaną Komisję

Międzyzwiązkową.

60    — „Der umet” (żyd.) — smutek.

61    — Mojżesz Wolman został w sierpniu 1944 roku deportowany do Oś

więcimia.

62    — Pakt został zawarty 18. VI. 1941 roku.

63    — To jest w „aryjskiej” części miasta, poza granicami getta.

64    — Chodzi tu o gazetę niemiecką, która przenikała ze strony „aryjskiej”

do getta.

65    — Luftschutz (niem.) — ochrona przeciwlotnicza.

66    — Bericht (niem.) — komunikat.

67    — Autor ma na myśli jezdnie ulic Zgierskiej i Limanowskiego (patrz

przypis 18).

68    — Józef Stalin takiego przemówienia nie wygłosił. Autor przytacza tu

zapewne plotkę, która krążyła po mieście.

69    — Po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej struktura organizacji le

wicowej oparta została na systemie „piątek” (pięcioosobowych grup), do których początkowo przyjmowano towarzyszy bardziej związanych z organizacją. Informacja autora o piątce wybranej z całego Związku jest nieścisła, ponieważ piątek takich w tym okresie było już więcej.

70    — Wyraz nieczytelny.

71    — Chodzi tu o tę część członków organizacji, która nie została przy

jęta do zakonspirowanych „piątek”. Później tworzyli oni tak zwane luźne piątki.

72    — Wiadomość niezgodna z rzeczywistością. Krążyła chyba w getcie

jako plotka.

73    — Autor ma na myśli prowadzoną przez organizacją walką o sprawy

bytowe pracowników.

74    — Chodzi tu o Rumkowskiego, którego ludność getta ironicznie na

zywała „Królem Chaimem I”.

75    — Gut gelaunt (niem). — w dobrym humorze.

76    — „Kapeć” — wykończony (termin karciarzy w jązyku żydowskim).

77    — Saul Czernichowski (1875—1943) — jeden z najwybitniejszych poe

tów hebrajskich. Poemat „Baruch mi’Magenca” (hebr.) — Baruch z Moguncji — osnuty jest na tle zagłady i samoobrony żydowskich gmin w Nadrenii w okresie pierwszej wyprawy krzyżowej.

78    — Mojżesz Frydrych, kolega szkolny Dawida Sierakowiaka, syn urzęd

nika w wydziale opieki społecznej.

79    — Wyraz nieczytelny.

80    — Autor ma na myśli wiśnie z działek i ogródków działkowych

w getcie.

81    — „Dos glik” (żyd.) — szczęście.

82    — Hilfsarzt (niem.) — lekarz pomocniczy.

83    — Keep smiling (ang.) — zachowaj uśmiech.

84    — Wszystkie zakłady pracy i urzędy obok swej właściwej nazwy miały

ten dopisek: Des Aeltesten der Juden in Litzmannstadt — Getto — Starszeństwo Żydów w Łodzi — Getto.

85    — W tym wypadku chodzi o getto.

86    — Czulent — tradycyjna potrawa żydowska.

87    — „Szprycer” — wyrażenie gwarowe (w języku żydowskim) — ozna

czające człowieka zarozumiałego i lubiącego się przechwalać.

88    — Mowa tu o żydowskich świętach noworocznych.

89    — „Ich hob geszafn arbet und esn” (żyd.) — ja stworzyłem warunki

pracy i bytu.

90    — Erew Rosz Haszana (hebr.) — Wigilia Nowego Roku. „Rosz Hasza-

na” — Nowy Rok według kalendarza żydowskiego.

91    — „Gzejra” (hebr.), „gzajre” (żyd.) — dosłownie zarządzenie, tu utra

pienie, cierpienie.

92    — W końcu września i na początku października 1941 roku do getta

łódzkiego wsiedlono około 3 10C Żydów z Włocławka i okolic (z Lu-brańca, Chodecza, Brześcia Kujawskiego i Kowla).

93    — „Erew Jom Kipur” (hebr.) — Wigilia Sądnego Dnia.

94    — „Magien Dawid” (hebr.) — tarcza Dawida w kształcie gwiazdy sześ-

cioramiennej.

95    — W getcie łódzkim obowiązywało noszenie żółtej tarczy na prawej

piersi i na plecach po prawej stronie.

96    — W Sądny Dzień (Jom Kipur) według tradycji żydowskiej obowią

zywał ścisły post.

97    — Od października do 4 listopada 1941 roku wsiedlono do getta łódz

kiego około 20 000 Żydów z Niemiec, Austrii, Czech i Luksemburga.

98    — Sukot (hebr.) — żydowskie Święto Szałasów.

99    — Altreich — Rzesza Niemiecka w granicach do 1938 roku.

100    — Chodzi o obóz cygański na terenie getta. Pierwszą partię Cyganów

pod silnym konwojem niemieckim, sprowadzono do getta 5 listopada 1941 roku. Na obszarze tego obozu, który był odseparowany podwójnymi zasieicami z drutu kolczastego, skupiono 5 000 osób. W ciągu dwóch niespełna miesięcy zmarło tam lub zamordowano 613 osób. Pozostałą część mieszkańców obozu okupanci wywieźli w styczniu 1942 roku do obozu zagłady w Chełmnie.

101    — Chodzi o Rumkowskiego.

155