84 85

burzę (okres konfliktu wynikającego z podejścia do zadań i z wrogości między członkami),

-    normowanie (okres, w którym tworzy się spójność grupy wynikająca ze zgodności w odniesieniu do zadań),

-    wykonanie (okres, w którym grupa może skutecznie działać).

Znajomość faz rozwoju grupy wydaje się być istotnym elementem wykształcenia nauczycieli ze względu na przydatność w realizacji zadania, jakim jest kierowanie grupą - klasą szkolną, umożliwia bowiem rozpoznanie aktualnego stanu wzajemnych relacji i podjęcie działań ułatwiających dalszy ich rozwój. P. Hartley pisze:

Grupę, która wchodzi na przykład w fazę konfliktu (według 8.W. Tuckama), można powstrzymać przed niepotrzebnym konfliktem, jeśli porozmawia się otwarcie o celach i dążeniach jej członków. Innymi słowy, zręczny prowadzący może przeprowadzić grupę do fazy tworzenia norm. Innym przykładem niech będzie interwencja mająca na celu szybkie przeprowadzenie grupy przez wstępną fazę formującą z użyciem odpowiednich ćwiczeń przełamujących lody¹.

Warto także wiedzieć, że kryzys i konflikt to zjawiska, które w naturalny sposób pojawiają się w każdej grupie i często stanowią ważny czynnik jej rozwoju. Według Marioli Chomczyńskiej-Miliszkiewicz i Doroty Pankowskiej: „Trudno sobie wyobrazić grupę, w której nie ma konfliktów, okresów napięć i niepokoju, walki o zmianę norm i pozycji poszczególnych osób"². Skoro zatem konflikty są stałym i nieuniknionym elementem stosunków międzyludzkich, to ważniejsze od ich eliminowania wydaje się ich akceptowanie i umiejętne, konstruktywne pokonywanie.

Z dynamiką grupy wiąże się również jej struktura. Na strukturę grupy składają się wzajemne powiązania i zależności między poszczególnymi uczestnikami, zmieniające się wraz z etapami rozwoju grupy. W ramach struktury wyodrębnić można role przyjmowane na siebie przez poszczególnych członków grupy. Ról w grupie może być wiele, są też różnie nazywane. Hanna Hamer³ role grupowe klasyfikuje w trzy zbiory:

-    pierwszy zbiór obejmuje działania nastawione na zadanie, takie jak: pomysłodawca, zaangażowany inicjator, inspirator, twórczy kontynuator, nonkonformista umiejący się sprzeciwić, echo, przytomny pilnujący zaawansowania działań wobec terminu, strażnik równości obowiązków i norm grupy, koordynator, dociekliwy, ekspert, odpowiedzialny i sekretarz,

-    drugi zbiór ról to działania nastawione na ludzi, ważne dla współpracy, czyli: dobry duch grupy, uważny słuchacz, okazujący szacunek, opoka, ciepły i serdeczny, namawiający do współpracy, umiejący współpracować, próbujący iść na kompromis, mediator w sporach, pogodny żartowniś i pomocnik dbający o innych,

-    do trzeciego zbioru H. Hamer zaliczyła działania nastawione na eksponowanie własnej osoby i utrudniające współpracę, takie jak: gwiazda, egocentryk, szara eminencja, ofiara losu, użalający się nad sobą, błazen, pochlebca, lekceważący innych, nie uznający reguł, przeszkadzający - narzucający swoje zdanie, planowo niemiły, negatywnie oceniający innych, złośliwy, nazbyt impulsywny, agresywny, manipulujący innymi, rozkoja-rzony, nazbyt bierny, zgadzający się bez przekonania.

Zdaniem A. Maślarz⁴ do znaczących ról grupowych należą:

•    lider zadaniowy - wchodzi w rolę „szefa" w sytuacji zadaniowej: wyznacza cele, rozdziela zadania;

•    lider emocjonalny - cieszy się szacunkiem grupy, jest popularny, kierowanych jest do niego szereg emocji pozytywnych, które odwzajemnia;

•    ekspert - jego zdanie jest szanowane i często brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji, często pełni rolę „konsultanta w sprawach spornych";

•    błazen - rozładowuje poprzez swoje „błazeńskie" zachowanie sytuacje związane z napięciem;

•    kozioł ofiarny - to osoba, która jest czymś w rodzaju „kontenera" emocji negatywnych w grupie.

Mimo pewnych tendencji poszczególnych osób do przyjmowania w życiu tych samych ról, w miarę zdobywania doświadczeń w tym obszarze i pogłębiania wiedzy o możliwych do przyjęcia rolach, mogą one z czasem stawać się coraz bardziej elastyczne, adekwatne do sytuacji i do tego właśnie dążyć powinni nauczyciele świadomie nadzorując i kierując pracą swojej klasy.

Jest jeszcze jedno pojęcie, które ściśle wiąże się z rozważaną tu tematyką, a mianowicie praca grupowa. Jest to jedna z form organizacji działań realizowanych przez zespół. Stymulowanie pracy dużego zespołu przez jego podział na mniejsze grupy to pomysł nienowy⁵. Jego geneza sięga przełomu XIX i XX wieku, kiedy to tę formę, w odniesieniu do pracy

85

1

   Ibidem, s. 84.

2

   M. Chomczyńska-Miliszkiewicz, D. Pankowska, Polubić szkolę. Ćwiczenia grupowe do pracy wychowawczej, Warszawa 1998.

3

   H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych, jak skuteczniej dyskutować i współpracować?, Warszawa 1999.

4

   A. Maślarz, Metody i techniki pracy grupowej (niepublikowane materiały szkoleniowe dla nauczycieli).

5

   Por. A. Kamiński, Grupowe nauczanie, [w:| Encyklopedia pedagogiczna.