86

waniu postaw społecznych i politycznych omawiałem wcześniej. Zinteraalizowanie w świadomości jednostek określonej interpretacji reguł gry politycznej umożliwia łatwiejsze odwoływanie się systemów sterujących do hierarchii wartości systemów sterowanych i dzięki temu skuteczniejsze wpływanie na powstawanie pożądanych w danym momencie historycznym postaw i zachowań.

Czwarta metoda walki niezbrojnej polega na intensyfikacji lęku przy jednoczesnym wskazaniu sposobów jego redukcji. Oparty na niej mechanizm socjotechniczny zwiększa szansę na uległość systemów sterowanych i osiąganie ich większej podatności na trzy pierwsze sposoby wywierania wpływu. Wywoływanie strachu, lęku i poczucia zagrożenia jest zapewne jednym z najstarszych sposobów podporządkowania sobie ludzi. Zjawiska takie, z wszystkimi negatywnymi konsekwencjami, mogą występować w oddziaływaniu każdego rodząju podmiotu socjalizacyjnego. W systemach totalitarnych metoda intensyfikacji lęku trafia na wyjątkowo podatny grunt. Jednak również w systemach demokratycznych tworzy się wizję zagrożeń, przeciwstawienie się którym wymaga przyjęcia właściwych, pożądanych postaw, np. solidarności społecznej czy gotowości do poniesienia pewnych wyrzeczeń. Może to być degradacja środowiska naturalnego, choroby o nąjwyższym stopniu śmiertelności czy reżimy autorytarne w najdalszych nawet zakątkach świata, które mogą się jednak umocnić i zagrozić demokratycznym ideałom i ekonomicznym interesom. Jeśli demokrata liberalna jest najlepszym możliwym ustrojem, to każdy inny jest nie tylko gorszy (to truizm), lecz także stanowi potencjalne niebezpieczeństwo czy po prostu dewiację społeczno-polityczną wobec której należy być szczególnie ostrożnym.

Uniwersalnym bodźcem w sterowaniu socjotechnicznym jest tworzenie właściwej motywacji. W tym kontekście należy przede wszystkim zwrócić uwagę na mechanizm naśladownictwa .

Naśladowanie może mieć miejsce bez jakichkolwiek nagród lub kar, a nawet przy dezakceptacji. Ma ono własności samo-nagradzające, co szczególnie widoczne jest w wieku dziecięcym,

⁰⁶ Szerzej: T. Kocowski, Taktyka i strategia kierowania motywacją ludzką w skali masowąj, w: A. Podgórecki (red.) Socjotechnika. Style..., s. 479.

Lecz ma także spore znaczenie u dorosłych. „Mechanizm naśladownictwa skojarzony z oddziaływaniem na opinią w kierunku akceptacji pewnych norm prowadzi do socjotechniki osobowości wzorcowych, realizowanej przez środki masowego przekazu Jest to skuteczny środek oddziaływania, szczególnie na młodzież lub na grupy ludzkie charakteryzujące się zespołem cech noszących w psychologii osobowości miano niedojrzałości emocjonalnej (przewaga sterowania emocjonalnego nad racjonalnym)"®⁷.

Z mechanizmem naśladownictwa związany jest wpływ autorytetu na kształtowanie postaw, opinii i przekonań. Autorytet posiadają osoby, których uznanie odczuwane jest przez jednostki i grupy jako szczególnie pożądane, decydujące o osiąganiu akceptacji społecznej. W przypadku wpływu opartego na autorytecie mamy do czynienia z podwójnym procesem uznania. Chcąc zyskać uznanie innych ludzi, staramy się być akceptowani przede wszystkim przez tych, których sami szczególnie poważamy. Jak wskazują często psycholodzy społeczni, autorytet nie musi być oparty na rzeczywistych wartościach, zwykle wystarczają jego symbole, co prowadzi do instytucjonalizacji autorytetu⁶⁸. Ma to oczywiście bardzo wymierne konsekwencje dla wywierających wpływ socjotechniczny, którzy nie muszą być obdarzeni autorytetem, lecz dysponować jedynie jego zewnętrznymi atrybutami.

Można wyodrębnić także wariant socjotechniki, związany z oddziaływaniem społecznym, oparty na mechanizmie grupy wiodącej⁶⁹. Soęjotechnika ta polega na premiowaniu pewnych gotowych już typów osobowości, których kariera wydaje się wzorcem szczególnie godnym naśladowania, choćby poprzez fakt ich upowszechnienia. Dostrzegając nagrody, które jak wydaje się jednostce, oczekują na nią w związku z przyjęciem określonego modelu życia, jest ona skłonna akceptować zachowania i postawy odpowiadające temu modelowi.

⁸¹ Badem, s. 479.

Patrz: wyniki eksperymentów przytaczane w pracach R Cialdiniego, E. Aronscma czy P. Zimbardo.

T. Kocowski, op. cit., s. 480/481.

169