8 (672)

248 ANDRZEJ TOMCZAK

otrzymany dokument, osobno za jego opieczętowanie^{1 2}. Można by przypuszczać, że wzorem innych kancelarii³ również osobno płacono za wciągnięcie dokumentu do Metryki. Heidenstein o tym nie wspomina, na innym miejscu jednak podkreśla, że do Metryki trafiały nie wszystkie dokumenty, a tylko ważniejsze. Kto wie, czy. uznanie dokumentu za „ważny” nie zależało czasem od wniesionej przez zainteresowanego kwoty. Wszystkie opłaty gromadzono w jednej kasie i następnie co trymestr rozdzielano według uznania regensa, który najlepiej orientował się w ilości pracy włożonej przez poszczególnych pisarzy. Ta wspólna kasa kancelaryjna bywała również zasilana przez datki senatorów opuszczających dwór królewski, zwłaszcza po zakończonym sejmie, datki niekiedy sięgające ponad 100 fl. Tyle na ten temat Heidenstein.

Poza pracą zdziałaną na rzecz postronnych personel kancelaryjny pracował bezpośrednio na rzecz kanclerzy i króla, czy to przy prowadzeniu bieżącej korespondencji, czy przy obsługiwaniu komisji sejmowych i redagowaniu różnych aktów publicznych. Nie ma śladów, by tego rodzaju czynności bywały bezpośrednio wynagradzane. Niemniej król zapewniał każdej z kancelarii od czasu do czasu pewne kwoty tytułem zwrotu wydatków na papier i wosk oraz ekspedycję przesyłek. Wysokość kwot i termin ich wypłacania zależały każdorazowo od decyzji królewskiej. Z reguły zapomogi takie wypłacano w okresach zwiększonej pracy. Tak w r. 1563, w którym zbiegło się zakończenie pierwszego sejmu egzekucyjnego i rozpoczęcie drugiego, kancelaria mniejsza otrzymała kolejno kwoty: fl. 160, 256, 130, kancelaria zaś większa fl. 100 ⁴. Równocześnie personel tej kancelarii otrzymał specjalną gratyfikację: regens 60 grz., pisarze zaś 40 ⁵. Trudno stwierdzić w szczegółach jak wyglądało uposażenie pojedynczego pisarza kancelarii. W każdym razie wiadomo, że niektórzy z nich potrafili na swym stanowisku zgromadzić pokaźne kapitały. Taki Bartłomiej Grazimowski, pisarz kancelarii większej w czasach Henryka Walezego, prowadził sam operacje finansowe i wchodził do spółek eksploatujących kopaliny ⁶.

Wynagrodzenie sekretarzy opierało się na zupełnie innych zasadach niż wynagrodzenie pisarzy. Z urzędem tym wiązała się stała pensja, której wysokość długo nie była ustalona. W czasach Zygmunta Augusta wstępujący na służbę otrzymywali zazwyczaj rocznie 100 fl. lub niewiele więcej z tym, że po upływie pewnego czasu sumę tę podnoszono ^{7 8}. Sekretarze pełniący specjalne funkcje otrzymywali więcej: Górnicki, który początkowo pobierał również tylko 100 fl. — później jako „sprawca biblioteki królewskiej” dostawał po 200 fl. na rok ⁵ a sekretarz prywatny króla Fogelweder również 200, poza tym, tytułem strawnego, tygodniowo na osób 8 — fl. 8 oraz na utrzymanie wozu z woźnicą po kor. 3 owsa i kwarcie wina dziennie. W sumie utrzymanie tego sekretarza z jego

1

„Josto Ludovico cancellariae notario fl. 100”, jednak fakt przyznania pensji nie łączył się zapewne z wymienioną funkcją obdarowanego. — AGAD: ASK III, 2, f. 88v.

2

Zasadniczą taksę określającą opłaty na rzecz kancelarii wprowadzono w r. 1511 (Volumina legum, I, f. 375). Uzasadnienie jej wprowadzenia brzmiało: „ne praedicti nostri subditi in Caneellaria nostra a notariis plus iusto graventur...” Wprowadzone opłaty nie były wielkie przy aktach sądowych, natomiast już za konsensy na dobra królewskie wynosiła 2 fl., a przy wiecznościach 5 kóp gr. W rok przed wydaniem tej taksy konstytucją sejmową określono, że przy wydawaniu konsensów na zastawy młynów, sołectw i wójtostw ma kancelaria brać nie więcej niż 15 gr od każdych zł 100 (Ibidem, f. 374). W r. 1538 taksę uzupełniono przepisem, że od wydawania dokumentów komisji granicznych wolno brać 1 kopę gr (Ibidem., f. 527). Kwoty pobierane od mieszczan były na pewno duże. Nowicki (Studia..., s. 128) stwierdził to dowodnie dla końca w. XV i nie ma' podstaw przyjmować, że w w. XVI było inaczej. Liczono się powszechnie z tym, że uzyskanie dokumentu z kancelarii królewskiej kosztuje — i tak kosztowało mniej niż załatwienie czegokolwiek przez kancelarię papieską, najdroższą chyba ze wszystkich wówczas działających. Tak np. uzyskanie przez Sebastiana Żydowskiego (w. XVI) wszystkich potrzebnych dokumentów w związku z otrzymaniem przezeń sufraganii gnieźnieńskiej wymagało kwoty 321 dukatów! — Archiwum Diecezjalne we Włocławku: Acta Rpiscoporum. 0(21), f. 211v—213.

3

<» W kancelarii papieskiej pobierano wówczas osobne opłaty: ,,in caneellaria, in plumbo, in regestro”. Ibidem.

4

   AGAD: Rach. król. 189, f. 55v., 195, f. 116, 121, ASK VI, 2, f. 147. Przewaga wypłat dla kancelarii mniejszej w tym roku tłumaczy się śmiercią kanclerza Ocie-skiego i zawieszeniem w związku z tym czynności jego kancelarii od wiosny. Warto tu zwrócić uwagę, że król pokrywał też druk formularzy, którymi się przy wysyłaniu jednobrzmiących pism już wówczas posługiwano: 2.VTII.1563 r. pisał Zygmunt August z Wilna do podskarbiego, żeby dopilnował „imprimendarum litte— rarum comitialium... iuxta formulas cancellariae nostrae conscriptas... .które po wydrukowaniu ma zapłacić i odesłać bez zwłoki... nos vero etiam reliąuas in caneellaria sine mora conscribi mandavimus”. — AGAD: ASK VI, 2, f. 138.

5

   Pisał Zygmunt August do podskarbiego z Wilna 28.III.1563 r.: „Cum hoc tempore expeditiones complures ex nostra caneellaria maiori publice prodierint et ad huc paulo post proditurae sint, ita ut utriusąue cancellariae sola videatur sustinere onus, nolentes eandem suis- meritis solitisąue stipendiis fraudari, horta-mur Sinceritatem Tuam, ut ratione eiusmodi expeditionum publicarum pro cera et papyro fl. in moneta 100, regenti cancellariae mc 60, notariis vero 40... ex nostro thesauro ad eandem nostram maiorem caneellariam det et extradat dariąue et extradi mandet”. — AGAD: ASK VI, 2, f. 147.

6

   AGAD: MIC 109, s. 853, 111, f. 311v.

7

W r. 1557 „pensio annua 100 fl... gen Joanni Kristoporski secretario... 60 fl. aucta ad vitam...” — AGAD: ASK III, 2, f. 174; w r. 1550 „Nicolao Czikowski de Voislawicze secretario RM... ad 1000 mc. pensionum antea concessum 20 fl... ad vitae tempora”. — Ibidem, f. 179.

8

   Materiały, s. 146. Górnicki i Fogelweder wchodzili w skład dworu królewskiego.