96 97

noszkolnej, zakłada konieczność odwołania się do jego „wnętrza”,

— substytucja — jednostka zastępuje cele, których nie mo/c osiągnąć celami łatwiejszymi do osiągnięcia. Substytucja występuj® w dwóch formach: kompensacji i sublimacji. Istotą kompensacji jcsl kierowanie aktywności jednostki na cele podobne do tych, których nie udało się osiągnąć. Sublimacja natomiast jest to sposób wyrażaniu swoich nieakceptowanych dążeń w formie, która zyskuje uznanie społeczne. Tak więc sublimacja jest swoistą „ucieczką” w twórczą wyobraźnię i świat fantazji.

Naturalnym dążeniem jednostki zgodnie z referowaną koncepcją, jest zaspokajanie różnych potrzeb. Brak możliwości zaspokajania tych potrzeb rodzi zachowania obronne oraz zachowania lękowe. Źródłem zachowań lękowych są wewnętrzne konflikty i frustracje, które utrudniają (czy wręcz uniemożliwiają) zaspokojenie potrzeb bezpieczeństwa, potrzeb społecznych oraz potrzeb osobistych.

Podstawową metodą eliminacji wewnętrznych konfliktów motywacyjnych, eliminacji zachowań lękowych, zachowań irracjonalnych, jest psychoterapia. Podstawową jej funkcją jest doprowadzenie jednostki do samoświadomości, czyli do świadomości istoty własnych i określonych zachowań.

Psychoterapia jest systematycznym i celowym sposobem modyfikacji i korekty osobowości oraz leczenia zaburzeń emocjonalnych za pomocą środków psychologicznych takich, jak: słowo, mimika, więź emocjonalna z dzieckiem czy uczenie go nowych umiejętności'. Szczególną rolę w psychoterapii odgrywa słowo, rozmowa pozwalająca poznać konflikty wewnętrzne oraz frustracje jednostki, a także pozwalająca na tej podstawie wskazać jednostce optymalne sposoby jej aktywności życiowej. Tak więc psychoterapia jest swoistym sposobem uwolnienia jednostki od „tyranii nieświadomości”, jest drogą do samoświadomości. Samoświadomość własnego „Ja" sprowadza się w istocie rzeczy do rozumienia wewnętrznej dynamiki swojej osobowości, znajomość istoty własnych konfliktów i przyczyn zachowań lękowych, a także umiejętność podejmowania samodzielnych i racjonalnych decyzji.

Opracowano wiele technik psychoterapeutycznych. Na uwagę zasługują:

Rozmowa psychoterapeutyczna. Jej podstawowym celem jest uświadomienie jednostce podstawowych mechanizmów aktualnych zacho-

' Op. cit., s. 153.

Wiiti agresywnych, lękowych, frustracji itp. Podstawową funkcją tej tn/mowy jest doprowadzenie jednostki ze stanu nieświadomości do iImiiii świadomości;

Technika swobodnych skojarzeń. Jednostka mówi wszystko to, co jej iikiualnie przychodzi na myśl. Terapia polega na interpretacji wypowie-.l/i zawierającej określone fakty. Często opiera się na wykorzystaniu pewnych zachowań z okresu dzieciństwa;

Interpretacja snów. Sny są rodzajem przeżyć psychicznych, są one, daniem psychoterapeutów źródłem informacji o nieświadomych kon-i lik (ach i „ukrytych” a rzeczywistych dążeniach.

Psychoterapia współczesna jest nie tyle metodą leczenia, co metodą poznawania świadomości, metodą poznawania aktualnych przeżyć. Psychoterapeuta jest mniej biernym obserwatorem zachowań jednostki, ,i hardziej aktywnym doradcą i opiekunem.

Psychologia dynamiczna ma niewątpliwie osiągnięcia w poznawaniu istoty współczesnego człowieka, jego dylematów i dramatów. Jej bezspornym osiągnięciem jest przede wszystkim stworzenie teorii nieświadomych motywacji, mechanizmów obronnych, a także działania mechanizmu represji. Ale pokazuje jednocześnie kliniczny obraz człowieka (istoty niedoskonałej i słabej, na którą działają potężne siły wewnętrzne, która doznaje lęku, nie umie się bronić, działa irracjonalnie).

Psychologia dynamiczna, aczkolwiek w wielu przypadkach ujmuje skrajnie „wizerunek osobowości” rozwijającego się człowieka jest niewątpliwie źródłem twórczych refleksji dla współczesnej edukacji wczesnoszkolnej. Dotyczy to co najmniej czterech kręgów tematycznych, a mianowicie: zachowań zewnętrznych jako wyrazu określonych stanów wewnętrznych dziecka, form zachowań obronnych, metod poznawania dziecka oraz metod pracy wychowawczej. Spróbujmy rzecz pokrótce rozważyć.

Naturalną właściwością dziecka w młodszym wieku szkolnym jest aktywność manifestowana w postaci określonych zachowań. Zachowania zaś mają motywacje. Są one najczęściej nieuświadomione. Dość często „podłożem” określonych działań dziecka, szczególnie niestandardowych, są wewnętrzne konflikty. Powstają one w konfrontacji oczekiwań czy potrzeb dziecka z otaczającą rzeczywistością. Tak więc rozumienie zachowań dziecka, podstawowy wymóg edukacji wczes-

96

97