ashmore7

resów pragnącymi kontrolować Stonehenge, określać jego znaczenie i sposób użytkowania na przestrzeni trzech tysięcy lat aż do dnia dzisiejszego.

leszcze jedną drogą do zrozumienia dawnego społeczeństwa jest badanie jego systemów wymiany. Systemy wymiany ustanowione są po to, by ludzie mogli nabywać towary i usługi, które nie są dostępne na miejscu. W celu prowadzenia pokojowej wymiany między dwiema lub więcej stronami tworzone są przedsiębiorstwa i instytucje handlowe. Na przykład dla pozyskiwania dóbr z odległych stron organizowane są wyprawy poszukiwawcze, a najazdy i podboje militarne, podejmowane w celu zdobycia bogactw i niewolników, pustoszą obce kraje.

Odróżnienie towarów nabytych drogą wymiany handlowej od nabytych innymi sposobami może być trudne, ale jest bardzo ważne przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, rozpoznanie w świadectwie archeologicznym śladów handlu prowadzi do rekonstrukcji dawnego systemu ekonomicznego i dzięki temu przyczynia się do pełniejszego zrozumienia organizacji całego starożytnego społeczeństwa. Po drugie, ze względu na to, że wymiana handlowa między jednostkami i społeczeństwami jest najważniejszym środkiem transmisji nowych idei, rozpoznanie śladów handlu pomaga archeologowi zrozumieć proces zmian kulturowych.

Zdarza się, że przedmioty rozpoznaje się jako importy dzięki temu, że stanowią rzadkość wśród innych artefaktów z tego samego stanowiska (ryc. 8.11). Identyfikacja przedmiotów egzotycznych i źródeł ich pochodzenia wymaga jednak z reguły specjalistycznych analiz, np. fluorescencji rentgenowskiej (XRF, ang. X-ray fluorescence) lub neutronowej analizy aktywacyjnej (NAA, ang. neutron acti-vation analysis). Wykonywane w specjalistycznych laboratoriach, analizy te określają fizyczne i chemiczne właściwości gliny, kamienia i innych materiałów. Analitycy tworzą zbiory próbek pochodzące z badanych przedmiotów i z przypuszczalnych źródeł surowców, z których wykonano te przedmioty. Przez porównanie chemicznych i fizycznych właściwości przedmiotów uważanych za importy z danymi z banków próbek surowców ze złóż, można określić, skąd pochodzą materiały, z których je wykonano. Tego typu identyfikację prowadzono z powodzeniem w wielu częściach świata w celu prześledzenia dróg zaopatrzenia i wymiany ceramiki, obsydianu i innych skał.

Systemy wymiany łączą w sobie transfery dóbr, usług i idei, natomiast archeolodzy mają bezpośrednio do czynienia tylko z materialnymi pozostałościami wymiany, pozyskiwanymi zwykle jako artefakty i ekofakty. Dane te dzieli się zwyczajowo na dwie klasy. Pierwsza kategoria obejmuje dobra utylitarne: żywność, narzędzia do zdobywania, przechowywania i przetwarzania żywności oraz inne wyroby, takie jak broń i ubrania. Do drugiej kategorii dóbr nieutylitarnych zaliczamy pozostałe przedmioty wymiany, a więc dary, przedmioty rytualne i dobra świadczące o statusie społecznym.

KLUCZ A Źródło

B Miejsca centralne

Ryc. 8.12

Ilość okazów danego przedmiotu wymiany, które docierają do określonego miejsca przeznaczenia, zmniejsza się wraz ze wzrostem odległości od źródła pochodzenia. Tempo tego spadku nie jest jednak stałe; krzywa zaniku zniekształcona jest przede wszystkim w miejscach odpowiadających centrom redystrybucji.

Uwzględniając powyższe rozróżnienie, archeolog próbuje zrekonstruować zarówno inwentarz dóbr, które podlegały wymianie, jak i mechanizmy samej wymiany. Jego celem jest określenie skąd dobra te pochodzą, jakimi drogami i dokąd je przewożono oraz kto je nabywał. Powodzenie takiej rekonstrukcji zależy od umiejętności oddzielenia dóbr pochodzenia miejscowego od tych pochodzących z importu i zrozumienia dawnych zachowań związanych z pozyskiwaniem surowców oraz produkcją i użytkowaniem przedmiotów.

Dane te pozwalają na zrekonstruowanie dawnych dróg wymiany i towarzyszących im interakcji społecznych poprzez badanie zasięgu występowania wyrobów importowanych oraz nasilenia ich występowania, zobrazowanych np. przez krzywą zaniku (ryc. 8.12). Na prostych wykresach pokazujących występowanie lub absencję danych artefaktów, zobrazowana jest ich dystrybucja i źródła pocho-