Atlas muzyki0

Wielkie kultury antyczne I Grecja I (HI tysiąclecie - VII w. p.n.e.) 171

Okres archaiczny (VII-VI w. p.n.e.)

W VII w. wykonanie eposów stawało się stopniowo domeną mówców, rapsodów, podczas gdy prooemium przekształciło się w samodzielny utwór muzyczny ntwnos instrumentalny, wykonywany przez kiturndę (łub autetę) niezależnie od eposów. Gatunek ten odgrywał szczególną rolę podczas wielkich igrzysk (np. w Olimpii). Nomos kitarodyemy był stedmioczęściowy (gr. numo.1, prawo; rys B).

TERPANDER, zwycięzca konkursu muzycznego z okazji święta Apollina w Spaide w roku 676, dodał do pięciu strun liry dwie kolejne (chwyty półtonowe, lira hcpiatoniczna). powiększając zasób dźwięków (rys. C).

W VII w„ głównie na wyspie Lesbos, pojawia się nowy gatunek liryka, czyli śpiew /.towarzyszeniem Ury. Głównymi przedstawicielami byli AR-CHILOCH Z PAROS (ok. 650), SAFONA Z LESBOS (ok. 600) i ALKAJOS Z LESBOS (ok. 600). Zachowały się tylko teksty.

Wiersz grecki tworzy jedność z muzyką i tekstem. co odpowiada pojęciu musik*. Rytm wiersza nic jest następstwem jakościowych zmian ciężkości, jak np w rytmice języka polskiego (po-łączenie ciężkich i lekkich, czyli akcentowanych i nieakcenlowanych sylab). Jęcz następstwem ilościowym sylab krótkich i długich. Sylabom krótkim mogło towarzyszyć uniesienie stopy (arró). a długim - opuszczenie (thesis). W recytacji w ier-sza stosowano też. zmiany wysokości dźwięku, sięgające w przybliżeniu kwinty. Mowa stawała się melodią, a poeta był zarazem śpiewakiem i muzykiem. Owa jedność zawarta w pojęciu musiki pod koniec okresu klasycznego uległa rozdzieleniu na mowę (prozę) i muzykę (rozumianą szczególnie jako muzyka instrumentalna). Klasyczny wiersz grecki w swym schyłkowym okresie stał się przedmiotem naukowej systematyki. Rys. D ukazuje znaki i terminy greckiej prozodii: tonoi, albo akcenty foniczne do określenia pozycji wysokiej, niskiej i wysokiej-niskiej tperb spomeion, odpowiednik anvmflexusY. chronili, określające czas trwania (iloe&is) sylab: dluga-krótku;

padae. wyznaczające granice słów; później łącznik. przecinek i apostrof; nneumatft, określające nagłos

Nn wyspach egejskich Thcnt i Kos znaleziono itum\\iiv\vvc figury idoli, przedstawiające luirll-i Minka grającego na podanym aulosie mol III tysądcdi ptve.V Iróiwierdzają one, podobnie jak pr/cdstawicnm Ur i podwójnego aułowi w kręgu kultury minojskiej na Krecie (ok. 150llpfcc).muz\x?.ne wpływy Mezopotamii, fryga i Egiptu na wczesną kulturę cykhuhką. Na

sutym lądzie w grobach kopułowych z c/.»sów|_

kultury mykeńskiej znaleziono fragment wspanialej liry z kości słoniowej (ok. 1200 pn.e.).

W okresie stylu geometrycznego wzrasta liczba przekazów ikonograficznych świadczących © praktyce muzycznej, kst to jeszcze czas bogów i aótóH . Istota muzyki greckiej odzwierciedla się « nich lepiej niż w znaleziskach instrumentów lub datach dziejów muzyki Do najważniejszych postaci mitologii należą:

Kpollo. ukochany syn Zeusa, bóg światła, prawdy. objaśniania snów (wyrocznia delficka). muzyki i poezji, grający na lirze, koryfeusz chóru M\a{Apotlon Musagctes)\

Dionizos, syn Zeusa, bóg zmysłowo upojnych pierwotnych sil natury, bóg wina, tańca i teatru; w jego orszaku sylenów i nimf znajdował się Musjńsft który grał na aulosie; konkurs między¹ ApoUincm i Marsjaszem (w którym ten ostami został pokonany) ukazuje pierwiastek apoBiński. obejmujący to, co świetliste, jasne i piękne w swym uporządkowaniu, oraz diorn-njski. zmysłowy, ekstatyczny, oszałamiający, ukazujący mityczny aspekt muzyki greckiej; Dziewięć Muz, pierwotnie nimf źródlanych, bogiń rytmu i śpiewu, córek Zeusa i Mncmosy-nc (bogini pamięci), zamieszkujących góry He-Itkon i Parnas; opiekowały się różnymi przejawami muzyki, mowy, tańca i wiedzy : Klio (historia, pieśni bohaterskie). Kaliópe (poezja, pieśń epicka). Melpomena (tragedia). Talia (komedia). Urania (astronomia, poematy dydaktyczne). Terpsychora (pieśń chóralna, tamo;). Erato (poezja miłosna). Eutcrpe (kompozycja. aulodia), Polihymnia (śpiew, hymny).

Okres stylu geometrycznego (XI—VH1 w. p.n.e.) Rosnąca liczba przedstawień plastycznych na wazach oraz przekazy literackie w Madzi* i Ody-jei HOMERA (VIII w.) dają wyraźniejszy obraz nuizyki. Dominuje śpiew z akompaniamentem instrumentu strunowego (kłtarodia). wykonywany przez bohaterów homeryckich łub zawodowych pieśniarzy, aojdów, Wybierano fragmenty eposu i śpiewano poszczególne wersy, zapewne według stałej formuły melodycznej. Wykonanie poprzedzało hymn do bogów (prooemium). Ok. 750 pn *. pojawia się śpiew z aułosein (aulodla). według legendy za sprawą PrygUczyka OUM-POSA. Aulos naśladował glos ludzki, szczególnie okrzyki bólu; należał do Kultu Dionizosa W VII w. wzrasta lk^bapr«dsuw^pk^ycj-

nych lego instrumentu. ŚpKwa«»o iakM cl,óruI-mt: wielkie hymny towarzyszące obrzędom. takie w kulcie zmarłych-

Stały układ sylab długich i krótkich stanowił tzw. stopę wiers/ową (stopu metryczna) Ryi F pokazuje najważniejsze stopy /godnie i ich późną systematyką. lamb i trochej są tró/munme. anapest. daktyl i spondej - czfcwmiarowt pozostałe - pięcio-. sześdoniiarowe i większe Opnvz relacji 1:2 (..takt trójkowy”) istniała także relacja 1:1 i U2 (takt Sra, spotykany dm w tańcu Sitku KaiamnuianoiY Stopy metryczne asi» wiano w miary, np /Jnżrnic sześciu daktyli (wtórzyło hcksainctr dukty liczny (jego polski przykład: „Czemu, Cieniu, odjeżdżasz, ręce zLmuw-szy na pancerz”, NORWID). Skomplikowane miary wierszowe nosiły imiona poctow, którzy je

stosowali.