Atlas muzyki6

Późny antyk

Ruancium było centrum kulturalnym, odkąd KONSTANTYN WIEI.KI w 330 przeniósł swą rezydencję / antycznopogańskiego Rzymu do chrześcijańskiego Bizancjum {Komuniiympoiah

W 391 chrześcijaństwo awansowało do roli rcJi-cil państwowej i odtąd Bizancjum, po podziale państwo w 395 i po upadku Rzymu Zachodniego w 476. niezmiennie pozostawało stolicą cesarstwo wjehodniorzymskiego. Kultywowano tu dawne tradycje, szczególnie w dziedzinie muzyki kościelnej, nawet po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 (upadek cesarstwu w^hodntorzymskiego).

Kościół wschodni był bardzo zróżnicowany: obejmował kościoły krajów wczesnego chrześcijaństwu (Palestyna. Syria. Grecja i in.), / których każdy posługiwał się własnym językiem i liturgią, np Kościół bizantyjski (tzn. greckoprawosławny). etiopski, koptyjski (egipskochrześcijański). ro~ syjskoprawosławny i in. Odłączenie Kościoła wschodniego od Zachodu nastąpiło w 1054. Bizantyjska muzyka kościelna wywodzi aęz tradycji greckich, syryjskich i - poprzez wpływy hebrajskie - z tradycji śpiewów synagogalnych. Rozróżnia się trzy epoki: okres dawnego, środko-Htgointmego śpiewu.

Okres dawnego śpiewu obejmuje czas od IX w. (okresustalenia się liturgii) do XIV w. Zapisy neumatyczne pojawiły się dopiero po okresie ikonoklazmu (726-843). Obok psalmodii rozkwitały wczesne Formy hymniczne: troparion, kontakion i kanon:

troparion rozwinął się zapewne już w V w.; pomiędzy biblijne wersy psalmowe wprowadzano tzw, tropy, będące nowymi, prostymi tekstami pieśniowymi (tropos. zwrot); nazwą tropa-rion określano później również samodzielne pieśni kościelne;

kontakion jest formą wiclozwrotkową. tworzoną i śpiewaną przez SOFRONIASZA Z JEROZOLIMY, SERGIOSA Z BIZANCJUM, a przede wszystkim przez św. ROMANOSA z Syrii w VI w. (na wzór EFREMA. IV w.); po wstępie (kukulion) następowało 20 do 40 zwrotek o jednakowej budowie {oikai, domy); najsłynniejszym przykładem jest Akathistos Złym-nos ROM ANOS A poświęcony N. M. Pannie, obejmuje dwadzieścia Cztery zwrotki t worzące akrostych alfabetu (rys. E); kanon (rys. 0) powstawał w VII-IX w.; opiera się na dziewięciu biblijnych kantykach, które odgrywały wielką rolę również w zachodniej hymnodii. jak kantyk III - śpiew Anny ExuZ-tavii car mewn, lub IX - kantyk N. M. Panny Magniflcat anfma nmt; każdemu kantykowi towarzyszyło wiele dodatkowych zwrotek, śpiewanych na jego melodię {tropy}, na^awni^iy-mi poetami tworzącymi kanony byb ANPKU-AS ZKRHTY (zm. ok. 740) i JAN Z DAMASZKU (zm. ok. 750),

W czasach św. EFRPMA potwierdzona jest praktyka parodii, czyli śpie^nm nowych tek-?Swdo popularnych dawnych, także świeckich i wczesne średniowiecze / Bizancjum 183

melodii (s, L80). Hymny z okresu rozkwitu w V-VII w. miały jednak zawsze własne melodie, których nie komponowali poeci, lecz melurgowic. Tak jak teksty, któro w toku długiej tradycji klasyfikowano według tematu i typu, korzystając z ustalonych wpoi, również melodyka trzyma się typowych, tradycyjnych wzorów, korzysta-jączokieślonychzwrotów, ornamentów i kadencji. Śpiewy hymniczne wykonywane w ramach liturgeia (mszy) i oflicium znajdowały się we własnych księgach liturgicznych: hetrmologion zawiera uszeregowane według tonacji hcirwoi (ody kanonu);

- sticherarion zawiera swobodne hymny, troparia. wielkie anty fony itp.. uporządkowane według roku kościelnego:

kootakarioo i inne księgi, jak asmaiikon, zawierają najbardziej kunsztowne śpiewy.

Śpiewy heirmologiczne i stycheryczne są sylabie/-ne, mają niewiele mełizmatów podkreślających ważne słowa (rys. B. na słowie „kainon"), cezury. kadencje i zakończenia. Ich przeciwieństwem są śpiewy mełizmatyczne. których liczba wzrasta od XIII w., a które stają sfeszczególnie bogate w XV w.

Epokę środkowego śpiewu bizantyjskiego (od XIV do XIX w.) charakteryzują nowe kompozycje hymniczne. szczególnie JANA KUKUZELE-SA (XIV w.).

Nowy śpiew bizantyjski datowany jest od 1821. czyli pd reformy biskupa CHRYSANTOSA.

System tonalny (rys. C) melodii diatonicznych obejmuje 4 modi autentyczne i 4 plagalnc. a więc osiem tonacji {oktoechos) o różnej pozycji dźwięku podstawowego i ambitusic. Wywodzą się one zAjskalgreckich. Obok nich występuje m.in. pen-tatonika oraz chromały La z ałterucjumi dźwięków prowadzących.

Notacja (rys. B) jest środkiem mnemotechnicznym. służącym wspomaganiu przekazów ustnych. Istniały znaki ek/onetyeznedb czytań i /rumy dla śpiewów. Nie oznaczały ustalonych wysokości dźwięku. lecz interwały, także rytmy i sposoby wykonania. Interpretacja, szczególnie wczesnych neum (od IX w.), jest trudna. Rys B ukazuje neumy środkowobizuntyjskic t XJI w Współczesna notacja ogranicza s*ę do mcuśeJu neum (od CHRYSANTOSA. 1821).

Muzyka świecka na dworze cesarskim w Bizan-cjunibyto, podobnie juk kościelna, ścisłe związana z ceremoniałem. Nie /uchowula się. mogła jednuk przypominać muzykę kościelną, gdyż korzystała z tego samego sy&ctau tonalnego, .jednakowych rytmów i sposobów wykonania We-domo o przemiennym śpiewie chórów (ontyfo* nia). o śpiewie / towarzyszeniem instrumentów oraz o organach będących instrumentem świeckim (muzyka kościelna jeszcze dziś wyklucza udział instrumentów).