Atlas muzyki4

Późny antyk ł wczesne

« tofa£prucv. wojsku itp Pakt icu.jak rowum Diwłędci ratyfikacja, wysoko rozwiniętej mu-j*vfc* ^reckiej pozwalają przypuszczać, ze Rzy-,wdł5^:c tf«cn?«| wtuiaSćnuizyla i odznaczali się ,_;,u/vkalnościi|. Wszakże decydujące znaczeni \v rzymskim życiu muz>vznym mieli cudzoziemscy muzycy niewolnicy, szczególnie ci ze świaln hellenistycznego.

Etruskowie znali śpiew w ceremoniałach religij-Ujch. lecz także bogatą muzykę instrumentalną; ich specjalnością by! Het podłużny i poprzeczny (sutuib).

W czasach republiki rzymskiej wpływy etruskie były bardzo silne Przejęto wiele instrumentów, — szczególnie dętych:

-    tuba. prosta trąba Etrusków (salphinx);

-    liiuus. etruski róg z zakrzywionym dźwięczni-kian. pierwowzór późniejszego nordyckiego crax z dżwięcznikiem w kształcie zwierzęcej paszczy, często z drgającym języczkiem: takie

monimcnty. a także wygięte i zamknięte od góry rogi z brązu (z bocznym otworem zadedo-wym). znajdowano w Galii i Irlandii (rys Ć); -corau. róg z poprzeczką do trzymania, używa-ny w wojsku i amfiteatrach:

-    budaa, zawinięta trąbka z odejmowanym ust-

nficieni, pierwotnie instrument pasterski, później trąbka jazdy konnej oraz ważny instrument kultowy;    -

-    s)Tinga, gr. flet pasterski;

" ^,ibk- rzymski instrument narodowy, początko-»o[piszczałka z kości i flet poprzeczny Etru-stow. pozmej określenie gr. aulosu i aulosu ■"owego ze stroikiem.

Wy^fępawnfy także typowe śródziemnomorskie ^trumemy strunowe (liry) i perkusyjne (zob. ni-

Już w IV w. p.n.c. potwierdzone są spektakle sceniczne z muzyką, szczególnie tańce pantomi-nnezne z towarzyszeniem libii, na wzór etruski Aktorzy, mimowie i muzycy tworzyli rodzaj scenicznej wspólnoty zawodowej (histriones). Przejęci i naśladownictwo greckich dramatów doprowadziło w ill w. p.n.e. do powstania meło-mytaefi, „arii“, „duetów" i chórów, szczególnie w komediach PLAUTA {pieśni).

Wpływy hellenistyczne nasiliły się w II w., wraz z rozszerzeniem państwa rzymskiego na wschód. Rozwijano greckie instrumenty; powstały różne odmiuny aulosu (rys. B). Poprzez dodanie powyżej ustnika członu przedłużającego powstał nawet aulos w typie fagotu- Calamaulos (gr. ka~ mm trzcina) to wąsko menzurowany. konicz-ny aulos (poprzednik szufotml). Aulosy z epoki ęLankhń mają Ok. piętnastu otworów palco-zamykanych pierścień,unu stro-

jcHiowymiJ^    perkusji uchodziły mm tym-

średniowiecze I Rzym, wędrówki ludów 179

krotulu (kołatki) oraz scablllum (kołatka nożiui. używana w tańcach ku czci Bachusa i Kybcfe). Naśladowano grecką lirykę w języku łacińskim. Wiersze CATULLUSA {Carmfna) i HORACEGO (Ody) były pomyślane jako utwory na chór (także chóry diulogującc) i na głos solowy z towarzyszeniem liry, kitary, lutni lub harfy. Kita-ra była bardzo rozpowszechniona zarówno wśród dyletantów, jak i wirtuozów. Grywał na niej również NERON.

W epoce cesarstwa istniała muzyka typowo rozrywkowa. towarzysząca wielkim spektaklom walk i widowiskom scenicznym w amfiteatrach. SENEKA (list 84) mówi o wielogłosowych chórach i silnie obsadzonych zespołach instrumentów dętych blaszanych. Często rozbrzmiewały organy wodne zestawiane z comu.

Organy wodne (hydraulis) zostały wynalezione w III w. pjLe. pracz KTESIBIOSA. konstruktora z Aleksandrii. Modele rzymskie miały prawdopodobnie trzy szeregi piszczałek, w odstępach kwinty i oktawy (ew. też oktawy i podwójnej oktawy), włączane dźwigniami rejestrowymi i klawiszami. Dwie pompy z wentylem zwrotnym zapewniały dopływ powietrza. Aby złagodzić impulsy powietrza, KTESI BIOS prowadził strumień sprężonego powietrza do metalowego pojemnika, otwartego od dołu, który znajdował się wewnątrz większego, wypełnionego wodą naczynia. Powietrze wypierało wodę ku dołowi tak źe jej poziom w zewnętrznym pojemniku podnosi! się, zapewniając wyrównane ciśnienie w zbiorniku wewnętrznym, aż do momentu zrównania poziomu wody w obu zbiornikach (rys D). Organy brzmiały głośno i były ulubionym instrumentem w amfiteatrach. Swój czysto świecki charakter zatraciły dopiero we wczesnym średniowieczu.

Szczególne znaczenie w muzyce rzymskiej przypadło tradycji i rozwojowi teorii muzyki. Sumowi la ona kontynuacjęgreckiego dziedzictwa, po części na nowo skodyfifcowanego i przemyślanego. Wymienić tu należy EUKLIDESA Z ALEKSANDRII i ERATOSTENŁSA (HI w. pne) jako a utorów źródłowych prac z kręgu pr/edr/.ym-skiego helleńskiego, w czasach rzymskich zaś-DIDYMOSAZ ALEKSANDRII (ok. 30poe, komat dłdymejskl i syntordczny. różnica między wielkim i małym całym tonem. zoh s. 89). MAR-CUSA TERENT1USA WAR RONA (I w. pn e.. muzyka w gumlrhiiim nauk matematycznych). PLUTA RCHA(1 w. pm.e, ważne prace źródło* we). PTOLEMEUSZA Z ALEKSANDRII m w. p.n.e.. system tonalny, skale), św. AUGUSTYNA (Demusicu. IV w. n.c.). MARTIANU-SA CAPELLĘ (V w.) i BOECJUSZA(ok. 500.

Dc msritutfonc mtisicoc. 5 ksiąg, podstawa »peku* latywncj teorii muzyki w średniowieczu). Tradycja ca rozpraesuwni* się podczas wędrówek iu-dów. mdii. za sprawą IZYDORA Z SEWILLI (VII to), jest kultywowana w okresie renesansu karolińskiego w VIII IX w. i przenika do łacińskiego średniowiecza.