CCF20071020005

nej z drugim człowiekiem, czego konsekwencją jest zaburzenie wewnętrznej harmonii i poczucie klęski jednostki¹.

Jan Szczepański samotność psychiczną (osamotnienie) przedstawia jako stan, w którym zachodzi brak kontaktu z innymi ludźmi oraz z sobą samym. W sytuacji, gdy człowiek nie znajduje oparcia w swoim świecie wewnętrznym, kiedy pozbawiony jest swych myśli i dążeń, czas jest tylko przemijaniem, pustką i oczekiwaniem na śmierć².

Według Wiesława Łukaszewskiego, samotność subiektywna, czyli uczucie samotności to „spostrzegany deficyt pozytywnych uczuć ze strony innych ludzi, szczególnie ludzi darzonych uczuciami, to spostrzeganie swojej izolacji czy własnej przedmiotowości. Na natężenie uczucia przykrej samotności nie ma wpływu zasadność tych przekonań”³.

Autor wyodrębnił 3 kryteria „głębokości” uczucia osamotnienia:

1.    „Kontakty z innymi ludźmi”. Według tego kryterium nie ma ludzi obiektywnie samotnych, ponieważ każdy człowiek utrzymuje jakieś kontakty. Poczucie osamotnienia zależne jest od ich rodzaju i osób, którymi są utrzymywane. Ważne jest, aby kontakty były trwałe i powtarzalne, aby miało miejsce zaangażowanie uczuciowe partnera i traktowanie drugiego człowieka jako „autonomiczną osobowość”.

2.    „Obecność w pamięci” Kryterium to podkreśla duże znaczenie dla człowieka faktu, iż ktoś o nim myśli i pamięta. Najbardziej znacząca jest pamięć osób ważnych dla podmiotu i to, że pamiętająo nim przy szczególnych okazjach. Niezmiernie ważne jest również, aby jednostka była przekonana, że jest w pamięci innych, w odwrotnym razie wzmaga się poczucie samotności subiektywnej.

3.    „Przedmiotowość - podmiotowość” Kryterium to określa, czy i w jakim stopniu człowiek jest instrumentalny dla innych. Jeżeli człowiek jest instrumentem dla innych, jest obiektywnie samotny i może odczuwać samotność w zależności od przekonania o własnej przedmiotowości⁴.

Człowiek samotny w sensie psychologicznym często przejawia skłonność do darzenia innych ludzi miłością altaiistyczną o jednokierunkowym torze. W takiej sytuacji może odczuwać samotność w dwójnasób i szukać substytutów (na przykład miłość do zwierząt, pięknych przedmiotów).

Biorąc pod uwagę przyczyny wywołujące doznanie osamotnienia oraz emocje, jakie się z nim wiążą, można wyróżnić 4 postaci osamotnienia:

1.    Osamotnienie charakterystyczne dla osób, które utraciły bliską osobę lub zerwały z nią kontakt. Dominują w tym przypadku takie uczucia, jak: rozpacz, cierpienie, bezradność.

2.    Osamotnienie spowodowane niezaspokojeniem potrzeb podmiotu przez ludzi, z którymi utrzymuje kontakt. Człowiek osamotniony odczuwa poniżenie i ma niską ocenę własnej osoby.

3.    Osamotnienie, które jest konsekwencją długotrwałej samotności powodujące przygnębienie i depresję.

4.    Osamotnienie, jako efekt niezadowolenia z istniejących kontaktów społecznych prowadzące do poczucia znudzenia i rozczarowania⁵.

Niektórzy autorzy wyróżniają osamotnienie sytuacyjne i osobowościowe. O osamotnieniu sytuacyjnym mówi się wówczas, gdy podmiot z różnych, niezależnych od siebie powodów odseparowany jest od osób bliskich. Osamotnienie osobowościowe (podmiotowe) spowodowane jest natomiast cechami osobowości jednostki. Spotykamy się także z pojęciem osamotnienia pierwotnego i wtórnego. Osamotnienie pierwotne przeżywane jest przez każdego człowieka od chwil narodzin, wtórne spowodowane jest utratą bliskiej osoby⁶.

27

1

   J. Gajda, Samotność i kultura..., op. cit., s. 87.

2

   J. Szczepański, Sprawy ludzkie..., op. cit., s. 21.

3

   W. Łukaszewski, Szanse rozwoju osobowości, Warszawa 1984, s. 330.

4

Ibidem, s. 328-331.

5

^Ift Cyt. za: B. Holyst, Na granicy życia i śmierci..., op. cit., s. 365.

6

Ibidem, s. 364.