CCF20071020004

poczuciem przynależności społecznej a poczuciem indywidualności człowieka. Nacisk społeczeństwa jest olbrzymi, a nie wypełnienie stawianych przez nie oczekiwań powoduje odrzucenie jednostki. W takiej sytuacji człowiek tworzy sobie swój mały osobisty świat samotności, lecz i w tym świecie nie czuje się dobrze¹.

Wydaje nam się, iż sytuacja taka przede wszystkim dotyka ludzi starych, od których społeczeństwo wymaga bierności i wycofania się, zejścia na „boczny tor”, często wbrew ich woli. Ludzie starzy częściej niż młodzi pozostają sami. Spowodowane jest to zwiększonym prawdopodobieństwem śmierci współmałżonka oraz biologicznymi ograniczeniami, które utrudniają aktywność i nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi. Jeśli do tego dochodzi brak zainteresowania ze strony dzieci, samotność taka staje się zupełnie bezradna i bezbronna. U ludzi starszych występuje znaczący związek między samotnością społeczną a osamotnieniem. W odmiennej sytuacji znajdują się ludzie młodzi, którzy częściej wykorzystują samotność w pozytywny dla siebie i innych sposób. Zwiększona ilość wolnego czasu i niezależność finansowa pozwala im na aktywniejsze uczestnictwo w kulturze. Działalność kulturowa, jaką podejmą zależna jest od ich zainteresowań i orientacji życia.

Bogdan Suchodolski wyróżnia trzy orientacje życia charakterystyczne dla osób samotnych: ku sobie, ku ludziom i ku światu.

1.    Orientacja „ku sobie” charakterystyczna jest dla osób, które wszystko co robią, robią niejako dla siebie tzn. dla własnych potrzeb i zainteresowań. Są to ludzie, którzy swoją działalność traktują bardzo serio, jako pasję. Do tej grupy należą samotni twórcy i uczeni. Orientacja „do siebie” po przekroczeniu pewnych granic pogłębia izolację i samotność człowieka, a w konsekwencji jego twórczość staje się nudna i niezrozumiała, choć bardzo ceniona.

2.    Orientacja „ku ludziom” polega na całkowitym poświęceniu się dla innych - począwszy od rodziny, a skończywszy na osobach obcych i dalekich. Przykładem działacza kulturowego jest w tym przypadku samotny nauczyciel, który poświęca swoje życie dla działalności edukacyjnej.

3. W orientacji „ku światu” zainteresowanie człowieka skierowane jest w stronę obiektywnej rzeczywistości i problemów istniejących w realnym świecie. Człowiek, który odpowiednio wykorzysta tę orientację życiową może również realizować się w różnoraki sposób, a samotność nie musi być dla niego smutna i ciążąca².

Podsumowując, samotność jest stanem pozytywnym dla tych ludzi, którzy są aktywni i samorealizują się w jakiejś działalności. Nie jest więc najważniejsze, czy sami wybrali stan samotności, czy był to przypadek losu. Ludzie o bogatym wnętrzu i osobowości, kiedy z różnych przyczyn pozostają sami, mogą pokierować własnym życiem tak, by czuli się szczęśliwi i z niego zadowoleni. Odwrotnie, najdotkliwiej odczuwają samotność ludzie bierni, którzy nie szukają kontaktu ani ze sobą, ani z innymi. Bierność najczęściej dotyczy ludzi starych, gdyż ich aktywność jest ograniczona przez warunki zdrowotne, finansowe, izolację społeczną. Stają się wtedy zgorzkniali i nieprzyjemni dla otoczenia, które obarczają winą za swoje niepowodzenia interpersonalne. Konsekwencją takiej postawy jest samotność psychiczna i moralna.

1.2.2. Samotność psychiczna

Samotności psychicznej w odróżnieniu od samotności fizycznej (społecznej) nie daje się zaobserwować jako obiektywnego zjawiska. Jest ona osobistym, wewnętrznym przeżyciem człowieka. W literaturze dotyczącej problematyki samotności wielu autorów samotność psychicz-n;| nazywa osamotnieniem. W naszej pracy używać będziemy tych pojęć zamiennie, mając na myśli subiektywne uczucie samotności.

Według Janusza Gajdy, samotność psychiczna jest subiektywnym, indywidualnym odczuciem jednostki. Jest ona brakiem więzi psychicz-

25

1

j. Rurawski, Presja społeczeństwa a samotność, (w:) Samotność i osamotnienie.op. cit., s. 22-23.

2

B. Suchodolski, Kształt życia, Warszawa 1979, s. 209-226.