CCF20081016024

wzajemnie i dopiero poznanie ich obydwu daje pełniejszy obraz człowieka i społeczeństwa.

O ile więc biografie stanowiące dający się udokumentować ubiór „faktów” o człowieku (przebieg życia) nie budziły kontrowersji metodologicznych, o tyle autobiografie traktowano jako jednostkowe, skażone piętnem subiektywizmu relacje, nie poddające się weryfikacji, w związku z czym odrzucane były jako mało wiarygodne źródła informacji. Autobiografii przypisywano raczej wartości literackie niż poznawcze.

Przyjrzyjmy się jednak autobiografii z innej perspektywy. Można przecież założyć, że stanowi ona „wytwór interpretującej, rozumiejącej, wyrażonej i utrwalonej w symbolach działalności indywidualnego podmiotu. W konsekwencji jest ona zjawiskiem nieuchronnie i niezbywalnie subiektywnym; jej istnienie jest zależne od jednostkowej świadomości, że autobiografia istnieje o tyle, o ile ktoś ją opowiada. Jest zjawiskiem subiektywnym również i w tym sensie, że wyrażone treści są zawsze relatywne wobec tego, jak ktoś postrzega i rozumie własne życie; istnieje więc jako autobiografia tylko o tyle o ile ktoś intencjonalnie przekształcił zbiór zdarzeń w wysoce znaczącą i ustrukturowaną całość.”¹

Wybór treści dokonywany jest w oparciu o pewne wartości, stanowią ce dla opowiadającego kryterium ich doboru i podstawę interpretacji, Autobiografia jest więc przekazem symbolicznym, wytworzonym przez rozumiejącą i interpretującą jednostkę, w konkretnych okolicznościach, w odniesieniu do konkretnych wartości³⁶. Stanowi niejako zapis jednego i jednostkowego życia, nieuchronnie uwikłanego w dzieje, zanurzonego w świecie.

A. Giza poddaje w wątpliwość odróżnienie autobiografii od biografii (traktowanej jako rejestrację „obiektywnego” przebiegu zdarzeń), uzasatl niając, iż „ludzkie działanie nie jest wyznaczone przez wpływ wydarzeii takich „jakimi są rzeczywiście” ale przez wpływ wydarzeń takich, jakimi są postrzegane w znaczących kategoriach kultury”³⁷. Jednostkowa inter pretacja świata nie jest więc dodatkiem do „faktów”, uzupełnieniem „obiektywnej rzeczywistości”, lecz sama jest tą rzeczywistością.

Wśród autobiografii można wyróżnić pamiętniki pisane przez wiele lat, sygnalizujące zmienność poglądów autora, obrazujące proces zmian

i. Iiodzących w jego myśleniu a także autobiografie reminiscencyjne, ...llwarzające koleje losów, zdarzeń z wątków, które powstały w pamięci uilora - pisane np. za konkurs, okolicznościowe, lub wywołane innym luul/cem.

Techniki opracowywania materiałów biograficznych są różnorodni I zależne od tego czy badacza interesuje wyłącznie twórca autobio-i i .dii^łX czy też uwaga badacza skupia się bardziej na treściach zawar-11. li w autobiografii stanowiących przejaw zarówno samoświadomości .i i świadomości społecznej osoby piszącej³⁹.

W pedagogice rzadko wykorzystuje się autobiografie jako materiał do iui|'lębionych badań. Raczej zakłada się, iż pamiętniki same „mówią” . więc nie ma potrzeby niczego - oprócz ogólnego wstępu - do nich Imliiwać. Pozostawia się więc owe autobiografie bez opracowania. Doty-> \ In szczególnie pamiętników nauczycieli, które jednak nie zinterpre-■ .mc pozostają tylko i wyłącznie wspomnieniem jakiejś osoby, a ich

.....Im ja ogranicza się do budzenia postawy heroizmu w kolejnych poko-

nnich nauczycieli, natomiast ich funkcja poznawcza traktowana jest .....I marginalnie⁴⁰.

Icst niewątpliwie wiele prawdy w stwierdzeniu, że pamiętniki „same ... arbie mówią” lecz sądzę, że mówią one znacznie więcej niż mogłoby i. wydawać czytelnikowi. Pod powierzchnią wspomnień, kryje się w nich ■o i• mma wiedza o czasach w których żyli ich autorzy, o systemie wartości U ‘h piszących, o ich świadomości (świadczy o niej m.in. ich sposób , i lina, na który składa się używanie przez nich określonego języka, li miii znaków i symboli). Wydobyć z autobiografii te wszystkie wątki

...... właśnie uważny badacz, nastawiony do materiałów zawartych w au-

n hli ipiafiach nie sentymentalnie a poznawczo.

* 'i I Jakościowa analiza tekstu

I. kst jest systemem znaków, który badacz próbuje uporządkować pod

i* l. /yklmlem może być sposób opracowania autobiografii R. Hossa. Patrz: M. Czyżewski, A. Ro-i iii/rwska-Pawetek: Analiza autobiografii Rudolpha Hossa, w: Poza granicami... op.cit.

W i. vk ludem takiego opracowania jest tekst J. Leońskiego: Niektóre postacie współczesnej historii i i W O zastosowaniu analizy pól semantycznych do badań autobiografii robotniczych, w: Poza i ..mirami... op.cit. Istnieje także możliwość opracowywania autobiografii przy użyciu wystandary-n« .mych metod ilościowych. Por. H. Mauleman, K. Birkelbach: Mcin Leben ais mein Thema -.... I. liii andere, „Zeitschrift fur Piidagogik” 1993, nr 3. tli I .. M Zientara-Malewska: Wspomnienia nauczycielki spod znaku Rodła, Warszawa 1985, WSiP; .m.j/ycieli portret własny, red. H. Jadam, Rzeszów 1986.

1

A. Giza: Autobiografia: między symbolem a rzeczywistością, w: Poza granicami... op.cit., s. 2X(i