CCF20081129043

w nowe całości, zdobywać większy zasięg lub większą moc, zjawiać się wewnątrz nowych struktur logicznych, otrzymywać — z drugiej strony — nowe zawartości semantyczne, tworzyć między sobą organizacje cząstkowe. Schematy te pozwalają opisać — nie prawa wewnętrznej konstrukcji pojęć, nie ich stopniowe i indywidualne powstawanie w umyśle człowieka — lecz ich anonimowe rozproszenie pośród tekstów, książek, dzieł. Rozproszenie to charakteryzuje jakiś typ dyskursu i tworzy między wypowiedziami formy dedukcji, wynikania, spójności — ale także formy niezgodności, krzyżowania się, substytucji, wykluczania, wzajemnego przekształcania, przemieszczania itp. Podobna analiza dotyczy więc, na poziomie niejako przedpojęcio-w y m, obszaru, na którym pojęcia mogą współistnieć, oraz reguł, którym ów obszar jest podporządkowany. '

Ażeby bliżej określić, co należy rozumieć przez słowo „przedpojęciowy”, wrócę do przykładu czterech „schematów teoretycznych”, które omówiłem w Les Mots et les choses i które charakteryzują w XVII i XVIII wieku gramatykę ogólną. Te cztery schematy-— atrybucja, artykulacja, de-sygnacja i derywacja — nie oznaczają pojęć używanych rzeczywiście przez gramatyków klasycznych; nie pozwalają również odtworzyć, ponad różnymi dziełami gramatycznymi, czegoś w rodzaju systemu ogólniejszego, bardziej abstrak-cyjnego i uboższego, który jednak miałby odkryć głęboką zgodność owych rozmaitych systemów pozornie ze sobą sprzecznych. Pozwalają natomiast określić:

1.    W jaki sposób mogą utworzyć porządek i rozwijać się różne analizy gramatyczne i jakie formy kolejności są mch żliwe między analizami rzeczownika, analizami czasownika i analizami przymiotników, pomiędzy tymi, które dotyczą fonetyki, d tymi, które dotyczą składni, tymi, które zajmują się językiem pierwotnym, a tymi, które zarysowują język sztuczny^ Te różne możliwe porządki są wyznaczane przez stosunki zależności, jakie da się ustalić między teoriami atrybucji, artykulacji, desygnacji i derywacji.

2.    W jaki sposób gramatyka ogólna określa się jako obszar prawomocności (pą podstawie jakich kryteriów można dyskutować o prawdziwości lub fałszywości zdania); w jaki sposób konstytuuje się jako obszar normatywno ś c i (na podstawie jakich kryteriów wyklucza się pewne wypowiedzi jako niewłaściwe dla dyskursu, jako nieistotne i marginalne lub jako nienaukowe); w jaki sposób konstytuuje się jako obszar aktualności (operując przejętymi rozwiązaniami, określając problemy bieżące, ustalając miejsce pojęć i twierdzeń, które wyszły z użycia).

3.    Jakie stosunki wiążą gramatykę ogólną z mathesis (z algebrą kartezjańską i pokartezjańską, z ideą ogólnej nauki o porządku)* z filozoficzną analizą przedstawienia i teorią znaków, ż historią naturalną — z problemami opisu cech i taksonomii, z analizą bogactw i problemami arbitralnych znaków miary i wymiany. Wykrywając te stosunki można stwierdzić, jakimi drogami odbywa się, między jedną a drugą dziedziną, krążenie, przekazywanie i modyfikowanie pojęć, przekształcanie ich formy lub zmiana ich terenu zastosowań. Sieć, jaką tworzą cztery człony teoretyczne, nie określa architektury logicznej wszystkich pojęć używanych przez gramatyków, rysuje natomiast regularną przestrzeń formowania się tych pojęć.

4.    W jaki sposób mogły zaistnieć, równocześnie lub kolejno (w wyniku wyboru alternatywnego, modyfikacji bądź substytucji), różne koncepcje czasownika, łącznika, tematu czasownikowego i końcówki (schemat teoretyczny atry-b u c j i); różne koncepcje elementów fonetycznych, alfabetu, nazwy, rzeczowników i przymiotników (schemat teoretyczny artykulacji); różne pojęcia imienia własnego i pospolitego, zaimka wskazującego, rdzenia rzeczownikowego, sylaby, dźwięczności ekspresywnej (schemat teoretyczny d e s y g n a c*j i); różne pojęcia języka pierwotnego i pochodnego, metafory i figury, języka poetyckiego (schemat teoretyczny d e r y w a c j i).

Wyodrębniony w ten sposób poziom „przedpojędowy” nie odsyła ani do jakiegoś horyzontu idealności, ani do empirycznej genezy abstrakcji. Nie jest to więc, najpierw, horyzont idealności, stworzony, odkryty czy wprowadzony przez jakiś akt ustanawiający — horyzont tak dalece pierwotny, iż wymyka się jakiemukolwiek umiejscowieniu chronologicznemu ; nie jest to istniejące na krańcach historii niewyczerpane a priori, które pozostaje poza nimi — gdyż wymyka się wszelkiemu początkowi, wszelkiemu odtworzeniu genetycznemu, i które zarazem cofa się ciągle — gdyż nie. może być nigdy współczesne samemu sobie jako widoczna całość. W rzeczywistości problem jawi się na poziomie samego dyskursu, który jest już nie zewnętrznym przekładem po-