CCF20081206052

Niewolnik w koloniach „rozpracowuje system", to znaczy „uczy się używać legalnych środków do osiągnięcia celów, które nie leża w intencji organizacji". Tak na przykład, ścisłe podporządkowanie się przepisom może uchronić od realizacji nieprzyjemnego zadania, a ochotnicze zgłoszenie się do pracy może uratować przed jeszcze cięższa praca.

Szczegółowe strategie przetrwania

Niezależnie od tych globalnych strategii przetrwania istnieją jeszcze pewne strategie szczegółowe, podporządkowane temu samemu celowi, ale odnoszące się tylko do wycinków zjawisk mających miejsce w toku lekcji. Sa to:

Strategie dawania sobie rady z lękiem przez popełnienie błędu - niektóre dzieci tak bardzo boją się popełnienia błędu i doświadczenia niepowodzenia, że starają się jak najszybciej pomylić. Pomylenie się daje im poczucie ulgi, bo nie można zrobić błędu, gdy już się go raz popełniło.

Strategie odpowiadania na pytania nauczycieli - dziecko szybko orientuje się, że w pewnych sytuacjach zgadywanie właściwej odpowiedzi daje duże szanse wygranej. W innych, korzystne jest mówienie niewyraźnie, bo może skłoni to nauczyciela do uznania odpowiedzi za dobra. Szybko uświadamiają sobie, że istnieje wiele sposobów uzyskania, nieza-slużenie, opinii ucznia znającego odpowiedź i można stosować różne sposoby wobec różnych nauczycieli.

Strategie pozorowanej aktywności - w pewnych sytuacjach bardzo ważne dla ucznia może być pokazywanie, że się stara. Można to uzyskać poprzez pozorne zgłaszanie się do odpowiedzi. Na przykład, podnoszenie ręki dopiero wtedy, gdy widzi się, że kilku innych uczniów już podniosło rękę. Prawdopodobieństwo, że to jego właśnie zapyta nauczyciel nie jest wtedy duże.

Strategie unikania miana „kujona” i bycia sklasyfikowanym jako nadmiernie pracowity - jest to niekiedy ważna sprawa, umożliwiająca uczniom balansowanie między wymaganiami nauczyciela a standardami panującymi w grupie. By uniknąć miana „kujona", uczeń może nie informować kolegów o tym, że pracuje. Co więcej, może błędnie informować, że np. pracuje mniej i kierować uwagę na kogoś innego obdarzając go mianem „kujon", bądź też od czasu do czasu specjalnie zademonstrować nauczycielowi, że czegoś nie wie, by tym samym zaskarbić sobie względy grupy.

Strategie opozycyjne

Strategie opozycyjne wobec szkoły mogą przybierać różne formy.

Zamaskowane nieposłuszeństwo - można nazwać pozornym podporządkowaniem. Uczeń udaje, że wykonuje polecenia nauczyciela. Udawanie. że się pracuje jest najczęściej spotykanym szkolnym przykładem.

Strategia nieustępliwej wrogości - to styl adaptacji do szkoły odznaczający się indyferencją wobec celów szkolnych i odrzuceniem panujących w niej reguł. Osoby stosujące te strategię demonstrują swoją antypatię do szkoły przez przerywanie nauczycielowi, agresywność, wagary, niszczenie mienia, czy złe zachowanie. Tworzą symboliczne zachowania antyszkolne, takie jak styl ubioru, uczesania, mowy, poruszania się itp. Te symboliczne zachowania powodują, że takie osoby są zagrożeniem dla szkoły jako instytucji. Jednym z wariantów tej strategii jest styl bycia polegający na „zimnym”, „obojętnym" zachowaniu i niby nie zauważaniu nauczycieli. Potrzebny jest tu specjalny sposób zachowania - lekko zwolniony krok, wyprostowana sylwetka, trzymanie rąk w kieszeniach, unikanie spotkania z oczami nauczyciela. Wszystko to musi być robione

ins

tak, żeby nie było demonstracyjnie obrażliwe i było utrzymane na granicy między lekceważeniem a normalnością. Strategia ta jest raczej stosowana przez chłopców.

Rebelia - to odrzucenie celów i reguł kierujących życiem szkoły w sytuacjach, gdy osobnik uznaje jakieś inne cele i reguły postępowania za ważniejsze. Ponieważ odrzuca się tu całkowicie cele szkoły, pod pewnymi względami takie podejście jest mniejszym zagrożeniem dla szkoły jako instytucji niż nieustępliwa wrogość bez rebelii.

Sabotaż - to usiłowanie rozbicia lekcji i osłabienia panowania nauczyciela nad klasą i nad tym, co się w niej dzieje. Głównie mamy tu do czynienia z próbami odwrócenia uwagi nauczyciela i skierowanie jej na coś nie tak dla lekcji istotnego. Osiąga się to przez zadawanie głupich pytań, na które zna się odpowiedź lub wypowiadanie „głupich" odpowiedzi na pytania, by skłonić nauczyciela do dodatkowych tłumaczeń i zyskać na czasie. Czasem bierze się pytania stawiane przez nauczyciela zbyt dosłownie. Niekiedy mamy tu do czynienia z konfrontacją mającą doprowadzić do próby sil. Głównym motywem jest chęć doprowadzenia nauczyciela do zmieszania i w konsekwencji do tego, by nic dal sobie rady. Z punktu widzenia ucznia jest to chęć „pokazania się" i udowodnienia, iż potrafi doprowadzić do tego, że „jego jest na wierzchu".

Odmowa - to niewykonanie polecenia, czasem w sposób jawny, gdy wyraźnie manifestuje się nieposłuszeństwo. Często odmowa jest maskowana. Polega wtedy na odwlekaniu, przeczekaniu, czy liczeniu na to, iż nauczyciel zapomni lub będzie zbyt zajęty nowymi wydarzeniami, by zainteresować się wykonaniem poleceń.

Wycofywanie się - niektórzy uczniowie dochodzą do wniosku, że najlepszą strategią wobec szkoły jest maksymalne wycofywanie sit;. Wycofywanie się może być psychiczne. Odzwierciedla je bierność, reagowanie przez wzruszenie ramionami i powiedzenie „tak już się toczy świat". Spotyka się też wycofywanie połączone z obojętnością i indyferencją wobec szkoły oraz, wycofywanie połączone z odrzuceniem zarówno celów, juk i stylów postępowania obowiązujących w szkole, jednak bez zastąpienia ich innymi celami i stylami. Osoba wycofująca się jest w szkole, ale nie jest częścią szkoły. Życic w szkole jest przez to traktowane jako puste i nudne - jako strata czasu. Stara się spędzić w szkole czas robiąc coś, co zabija nudę i daje trochę wesołości, bądź oddając się marzeniom i jakby psychicznie usuwając ze sceny. Wycofanie się przybiera różne formy: zaprzestanie pracy gdy uważa się, że zadanie jest za trudne lub nudne, gapienie się, fantazjowanie, czasem nawet sen, mazanie po papierze, ale także formy bardziej aktywne, jak ucieczki z lekcji i wagary.

Czy uważasz, że przedstawienie uczniom, na jednej z godzin wychowawczych, opisanych w tym podrozdziale strategii ich zachowańmia-loby jakiś sens?

11.3. Negocjacje między nauczycielem a uczniami

Większość już wymienionych strategii uczniowskich opicriilu się mi „walce", a jeśli nic na walce, to na próbie sil między nauczycielom a uczniem. Również liczne strategie nauczycieli wychodzą z /iiloZmilii