CCF20090225019

obrąbie krytycznej odległości lwa i w momencie tym przyparte do muru zwierzę odwraca się w przeciwną stronę i zaczyna powoli skradać się do człowieka.

W klasycznym popisie cyrkowym skradający się lew jest do tego stopnia przemyślny, że może przekroczyć jakąś przeszkodę, jak np. stołek, byleby tylko dostać się do człowieka. Aby nakłonić lwa do pozostania na stołku, treser szybko opuszcza strefę krytyczną. W tym momencie lew zaprzestaje zbliżać się. Wyszukane środki „zabezpieczające”, takie jak krzesło, bicz lub strzelba, są w dużym stopniu dekoracją. Hediger twierdzi, że dystans krytyczny U zwierząt przezeń zbadanych jest tak precyzyjny, iż może być wymierzony w centymetrach.

Gatunki kontaktujące się i nie kontaktujące się

W świecie zwierzęcym zaobserwować można, jeśli chodzi o posługiwanie się przestrzenią, pewną podstawową i niekiedy niewytłumaczalną dychotomię. Osobniki jednych gatunków gromadzą się razem i potrzebują fizycznego kontaktu między sobą. Osobniki innych gatunków unikają stykania się. Tym, do której z owych dwu kategorii należy dany gatunek, nie rządzi żadna jawna logika. Stworzeniami kontaktującymi się są między innymi: mors, hipopotam, Świnia, nietoperz mroczek, papuga obrożna, jeż. Natomiast koń, pies, kot, szczur, piżmak, sokół oraz mewa śmieszka z kolei to gatunki nie kontaktujące się. Co ciekawsze, nawet blisko spokrewnione zwierzęta mogą należeć do odmiennych kategorii. Wielki pingwin cesarski jest gatunkiem kontaktującym się. Zwierzęta te zachowują ciepło gromadząc się w duże grupy; w ten sposób wzmacniają one swoją adaptację do niskich temperatur. Zasięg tego gatunku obejmuje wiele części Antarktydy. Mniejszy pingwin

Adeli jest gatunkiem nie kontaktującym się. W mniejszym stopniu może więc dostosować się do zimna i jego zasięg jest wyraźnie skromniejszy.

Nie wiadomo, jakim jeszcze innym funkcjom służy kontaktowanie się. Można zaryzykować przypuszczenie, że zwierzęta kontaktujące się — jako bardziej ze sobą „związane” — różnią się organizacją społeczną i typem eksploatacji środowiska od zwierząt nie kontaktujących się. Gatunki nie kontaktujące się są zapewne bardziej podatne na stresy wywołane przegęszczeniem. Oczywiście wszystkie zwierzęta ciepłokrwiste rozpoczynają życie od fazy kontaktu. Lecz u licznych gatunków nie kontaktujących się faza ta ma charakter przejściowy — trwa ona dopóty, dopóki młode nie opuszczą swych rodziców i nie pójdą na swoje. Od tego momentu w cyklu życiowym obu typów spostrzega się utrzymywanie regularnych odległości pomiędzy poszczególnymi osobnikami.

Dystans osobniczy

Dystansem osobniczym nazwał H. Hediger zwykłą odległość utrzymywaną pomiędzy danym osobnikiem a jego współplemieńcami. U gatunków nie kontaktujących się odległość ta działa jak niewidzialny balon otaczający organizm. Dwa organizmy na zewnątrz balona stykają się ze sobą mniej intymnie niż wówczas, gdy balony takie zachodzą na siebie. Ważnym czynnikiem wpływającym na dystans osobniczy jest organizacja społeczna. Zwierzęta dominujące skłonne są utrzymywać większy dystans osobniczy niż te, które w hierarchii społecznej mają niższą pozycję, podczas gdy zwierzęta podporządkowane — jak obserwowano — ustępują miejsca dominującym. Glen McBri-de, australijski specjalista od hodowli zwierząt, poczynił szczegółowe obserwacje nad przestrzennym rozmieszczaniem się ptactwa domowego jako

41