CCF20090225073

tendencje i przemiany w modalnościach zmysłowych. Nie mam wątpliwości, że przemiany tego rodzaju związane są z typem środowiska, jakie człowiek w danym czasie i w danej kulturze uzna za najbardziej dla siebie odpowiednie. Nie wiadomo, czy w tym krótkim przeglądzie zdołałem dowieść, że literatura poza wszystkim jest źródłem danych o tym, jak człowiek posługuje się zmysłami. Historyczne i kulturowe zróżnicowania wydają mi się całkiem oczywiste. Jednakże nie są one równie jasne dla tych, którzy czytają literaturę wyłącznie pod kątem jej treści.

W następnych dwu rozdziałach rozważane będą z odmiennego punktu widzenia te same dane; to mianowicie, jak człowiek nadaje przestrzeni strukturę trwałą, na pół trwałą bądź ruchomą, a także to, jakimi dystansami posługuje się w interakcji z drugimi. Innymi słowy, opisane w nich zostaną te konstruktywne zasady, jakie należy uwzględnić przy projektowaniu naszych domów i naszych miast.

ANTROPOLOGIA PRZESTRZENI: MODEL STRUKTURALNY

Omówione zostały już takie sprawy, jak teryto-rialność, rozmieszczenie się i kontrola populacji. Zachowania na niższych płaszczyznach strukturalnych, na których opiera się kultura, nazywam in-frakulturą. Termin ten stanowi nieodłączną część systemu klasyfikacji proksemicznej i zakłada istnienie określonego zbioru płaszczyzn, na jakich zachodzą relacje z innymi częściami składowymi owego systemu. Jak czytelnik zapewne sobie przypomina, proksemika to nazwa dla obserwacji i teorii dotyczących posługiwania się przestrzenią przez człowieka.

Rozdziały IV, V i VI omawiały zmysłową, fizjologiczną podstawę funkcjonowania wszystkich ludzi, podstawę, której kultura nadaje strukturę i znaczenie. Do tej kulturowej sensorycznej podstawy powinien odwoływać się badacz kultury A z wzorami proksemicznymi kultury B. Rozważyliśmy dotąd dwie płaszczyzny przejawiania się proksemiki. Jedna z nich, infrakulturowa, ma charakter behawioralny i zakorzeniona jest w przeszłości biologicznej człowieka. Druga, prekulturo-wa, ma charakter fizjologiczny i przejawia się jeszcze dziś. Trzecia płaszczyzna, mikrokulturowa, jest płaszczyzną, na której dokonywane są zwykłe spostrzeżenia proksemiczne. Proksemika jako prze-

149