6161620057

Wstęp. „Szkoła ukraińska” jako nurt literacki. Próba definicji

Nie ulega wątpliwości, że Ukraina była ważnym tematem w literaturze polskiej lat międzywojennych. Powstaje jednak pytanie o rangę zagadnienia: czy mamy do czynienia z każdorazowo oryginalnym ujęciem tematycznym, czy są przesłanki do wskazania ciągłości tradycji romantycznej „szkoły ukraińskiej”? I dalej: czy są to zjawiska autoteliczne, czy można mówić o określonej tendencji literackiej; wreszcie -czy wyodrębnienie „ukraińskości” poszczególnych dzieł jest wskazaniem jednej z możliwych reprezentacji nieprzebranego repertuaru tematycznego literatury, czy też takie postępowanie badawcze pozwoli wskazać właściwy kontekst interpretacyjny większej grupy utworów? W tej pracy chcę przyjrzeć się obrazom „literackiej Ukrainy” w dziełach pisarzy okresu międzywojennego: Bolesława Leśmiana, Jarosława Iwaszkiewicza, Józefa Łobodowskiego, Jana Śpiewaka, Czesława Janczarskiego, Władysława Milczarka i Juliana Wołoszynowskiego. Znamienne, że wspólnym kontekstem badawczym w analizie twórczości na tyle zróżnicowanych (gatunkowo, stylistycznie, a nawet tematycznie) utworów będzie z jednej strony kontekst biograficzny ich autorów, a z drugiej - swoiste wyzyskanie tradycji romantycznej.

Zasady, na jakich tematyka ukraińska była ewokowana w polskiej literaturze, doczekały się względnego skodyfikowania w epoce romantyzmu. Względnego, ponieważ termin ten jest zazwyczaj opatrzony w opracowaniach określeniem „tak zwana”, a jako osobne zjawisko „szkoła ukraińska” nie posiada hasła w Słowniku literatury polskiej XIX wieku. Względnego również z tego powodu, że zarówno w romantyzmie, jak i w późniejszych okresach fakty literackie przemawiają za tym, aby redefiniować samo pojęcie i stosować je do dzieł literackich, w których pierwiastek ukraiński jest nadrzędnym pojęciem aksjologicznym, obrazotwórczym i stylistycznym. Ostatecznie

z tych ziem [...] z fascynacji ich problematyką i głębokiego przeżycia ich wartości, jak również kulturalnego i politycznego znaczenia dla Polski wyrosły [...] utwory należące do najwybitniejszych osiągnięć w historii literatuiy polskiej.¹

J. Kolbuszewski, Legenda Kresów w literaturze XIX wieku, „Odra” 1982, nr 12, s. 51.

2