CCF20090321022

kategorii zawodowych (wolne, zawody, górnicy, metalowcy, krawcy, rolnicy —■ podzieleni z kolei na drobnych właścicieli, dzierżawców, robotników rolnych, parobków, itd.). Jeśli liczebność niektórych grup zawodowych jest zbyt wielka, tj. przekracza kilka milionów, można rozbić je na grupy wieku (od 20 do 30 lat itd.).

Niezależnie od tego, czy dokonamy podziału na grupy terytorialne czy też na grupy zawodowe, jest rzeczą niemal pewną, że procent głosów oddanych na danego kandydata będzie się wyraźnie zmieniał od jednego okręgu do drugiego i od jednej grupy zawodowej do drugiej. W obrębie każdej wyodrębnionej grupy trzeba będzie wybrać jedną kulę na 10 000, tj. wylosować jednego wyborcę na 10 000.

Metoda taka zapewniałaby znaczne zmniejszenie jednostki odchylenia. Nie przytoczymy tu ogólnego dowodu tego twierdzenia¹; wyjaśnimy je rozpatrując pewien przypadek skrajny. Gdyby milion wyborców danej kategorii, na przykład wszyscy górnicy lub wszyscy mieszkańcy danego stanu, opowiadało się za tym samym kandydatem, to również stu wybranych losowo reprezentantów tej grupy wyraziłoby tę samą opinię, a zatem losowanie przyniosłoby wynik wiernie odzwierciedlający postawę odnośnej grupy wyborców; gdyby taki stan rzeczy zaistniał we wszystkich grupach wyborców (różne grupy mogłyby oczywiście reprezentować odmienne poglądy), to jednostka odchylenia byłaby równa zeru dla wszystkich prób częściowych, a tym samym byłaby równa zeru dla całej próby.

Instytuty badania opinii publicznej, podają zazwyczaj w swych publikacjach p'rocent odpowiedzi pozytywnych czy negatywnych dla każdej grupy zawodowej osobno, niejednokrotnie rozróżniając przy tym odpowiedzi mężczyzn i odpowiedzi kobiet-

i. Patrz E. Borel Elements de la thćorle des. probabilitśs, 5 34.

Musimy poczynić tu pewną uwagę. Załóżmy, że nasze grupy zawodowe (lub terytorialne) liczą po milion osób każda; jeśli będziemy wybierać po jednej osobie na 10 000, liczba wybranych wyniesie 100; jeśli prawdopodobieństwo białej kuli równa się 0,5, to liczba prawdopodobna wynosi 50; pierwiastek kwadratowy z 50 wynosi w przybliżeniu 7; taka byłaby wartość jednostki odchylenia; mnożąc ją przez 1,15 otrzymamy w przybliżeniu 8, a mnożąc przez 2,30 — około 16. Istnieje zatem jedna szansa na dziesięć, że odchylenie wyniesie więcej niż 8, i jedna szansa na tysiąc, że odchylenie wyniesie ponad 16. W pierwszym przypadku udział „białych” nie sięga 42% albo przekracza 58°/o, W drugim przypadku nie sięga 34^0/o albo przekracza 66°/o.    '

Widzimy więc, że wyniki otrzymywane metodą reprezentacyjną dla grup nawet stosunkowo licznych (milion osób) są daleko mniej dokładne niż wyniki globalne dotyczące całego kraju. Ponieważ jednak błędy te, wobec losowego charakteru wyboru próbek, są w jednym przypadku dodatnie, w innym przypadku ujemne, przeto znoszą się w pewnej mierze, gdy dodajemy poszczególne wyniki częściowe, aby otrzymać wynik globalny. Stąd też ów wynik globalny jest daleko bardziej dokładny niż wyniki częściowe.

(22) szacowanie przez ekspertów

Jest rzeczą oczywistą, że człowiekowi, który zna stosunkowo wielu ludzi pracujących w danym zawodzie lub zamieszkałych w danym okręgu, łatwiej jest oszacować prawdopodobny stosunek głosów w ramach owego okręgu czy grupy zawodowej aniżeli dokonać takiego oszacowania w skali całego kraju. Na tym właśnie oczywistym założeniu opiera się następująca metoda stosowana przez instytuty badania opinii publicznej. Dzieląc bada-4 Prawdopodobieństwo i pewność    49