CCF20091108016

STRES ZAWODOWY A ZDROWIE PRACOWNIKÓW 183

TABELA 7.3

Dziewięć właściwości pracy opisanych w modelu witaminowym

Właściwości CE	Właściwości AD
Dostępność środków	Możliwość sprawowania
finansowych	kontroli
Fizyczne bezpieczeństwo	Możliwość wykorzystania
Wysoki status społeczny	umiejętności Cele narzucane z zewnątrz Różnorodność Przejrzystość środowiska Możliwość nawiązywania i utrzymywania kontaktów interpersonalnych
CE - stały skutek; AD - szkodliwy nadmiar

niezmienny (część B). Z następnej części wykresu wynika, że dalszy wzrost poziomu właściwości pracy może albo wywoływać „stały skutek” (constant effect, CE), albo też wywierać szkodliwy wpływ na zdrowie psychiczne (stąd określenie „szkodliwy nadmiar”, additional decrement, AD). Według Warra (1987, 1994c) to, który z tych dwóch efektów wystąpi, zależy od natury danej właściwości pracy.

Warr (1987; 1994c) wyróżnia dziewięć cech pracy, które mogą oddziaływać na stan zdrowia psychicznego jednostki (zob. tabela 7.3). Ów badacz zakłada, że sześć spośród nich (np. możliwość sprawowania kontroli czy różnorodność) wpływa na zdrowie psychiczne w sposób krzywoliniowy (zależność w kształcie litery U). Niedobór lub nadmiar tych właściwości wywiera negatywny wpływ na stan zdrowia psychicznego. Na przykład zarówno eksperymenty laboratoryjne, jak i badania terenowe (np. Burger, 1989; de Jonge, Schaufeli, Furda, 1995) dowiodły negatywnego wpływu nadmiernie wysokiego poziomu możliwości sprawowania kontroli. Trzy pozostałe cechy pracy (fizyczne bezpieczeństwo, dostępność środków finansowych oraz wysoki status społeczny) łączy ze zdrowiem psychicznym zależność prostoliniowa - czyli im wyższy jest poziom danej właściwości pracy, tym lepszy jest stan zdrowia psychicznego jednostki. Warr (1998) zwraca jednak uwagę, że jest mało prawdopodobne, żeby owe zależności były całkowicie prostoliniowe. Wydaje się, na przykład, że wzrost wysokości wynagrodzenia wywiera silniejszy pozytywny wpływ na ludzi o niskim poziomie dochodów niż na osoby mające dochody na niezwykle wysokim poziomie. Innymi słowy, wzrost poziomu właściwości CE przynosi pożądane skutki do momentu ustabilizowania się stanu zdrowia psychicznego.

W badaniach psychologicznych podstawowym wskaźnikiem zdrowia psychicznego związanego z pracą jest afektywny dobrostan. Warr (1998) zaproponował trzy wymiary umożliwiające empiryczny pomiar afektywnego dobrostanu: nieprzy-jemność-przyjemność, niepokój-spokój oraz przygnębienie-entuzjazm (zob. rycina 7.5). Najczęściej bada się afektywny dobrostan związany z pracą zawodową przy użyciu takich mierników, jak zadowolenie z pracy, niepokój lub napięcie związane z pracą, a także wypalenie zawodowe i depresja.

Wreszcie, jeśli chodzi o interakcję między osobą a sytuacją, to model witaminowy koncentruje się przede wszystkim na sytuacji, w tym sensie, że skupia się na zależnościach między właściwościami pracy a zdrowiem psychicznym. Jednak ludzie niewątpliwie różnią się pod względem natury owych zależności (Warr, 1994c). Wyróżnia się zatem trzy kategorie indywidualnych atrybutów, które mogą modyfikować wpływ właściwości pracy na zdrowie psychiczne jednostki: wartości (np. preferencje i motywy), zdolności (np. zdolności intelektualne i umiejętności psychomotoryczne) oraz wyjściowy stan