CCF20091108030

STRES ZAWODOWY A ZDROWIE PRACOWNIKÓW 197

Termin dydaktyka zmagania się ze stresem odnosi się do wszelkich informacji dotyczących stresu zawodowego, których dostarcza się jednostce, aby zwiększyć jej świadomość i udoskonalić jej sposoby zmagania się ze stresem. Dostępne są na przykład podręczniki - zawierające podpowiedzi, wskazówki i opisy ćwiczeń - które uczą pracownika, jak może się zmagać ze stresem zawodowym (np. Fontana, 1989).

Promowanie zdrowego stylu życia polega na zachęcaniu pracownika do regularnego uprawiania ćwiczeń fizycznych, właściwego odżywiania się, utrzymywania prawidłowej wagi, niepalenia tytoniu i przesypiania wystarczającej liczby godzin w ciągu doby, a także do odpoczynku, który umożliwia odprężenie się i odzyskanie energii w trakcie dnia pracy oraz po jego zakończeniu. Wiele z tych elementów stanowi część firmowych programów poprawiania kondycji fizycznej i stanu zdrowia. Spośród wymienionych tu metod ćwiczenia fizyczne stanowią być może najskuteczniejsze lekarstwo przeciw stresowi (McDonald, Hodgdon, 1991).

Techniki poznawczo-behawioralne opierają się na założeniu, że elementy poznawcze (myśli) prowadzą do emocji (uczuć), które z kolei wywołują konkretne zachowania (działania). Zatem aby zmienić emocje lub zachowania, należy najpierw zmodyfikować elementy poznawcze, na przykład przez zastosowanie oceny poznawczej (czyli poddanie analizie stresującej sytuacji doświadczanej przez daną osobę), próby poznawczej (czyli nauczenie się tolerowania stresorów przez antycypację) bądź restrukturyzacji poznawczej (czyli zastąpienie irracjonalnych myśli i przekonań bardziej racjonalnymi elementami poznawczymi).

Uważa się, że relaksacja stanowi uniwersalne lekarstwo przeciw stresowi. Z tego powodu stanowi ona podstawę niemal wszystkich programów zmagania się ze stresem, często w połączeniu z technikami poznawczo-behawioralnymi (Murphy, 1996). Relaksacja ma na celu nauczenie pobudzonej jednostki sposobów celowego wywoływania przeciwnej reakcji fizjologicznej - to jest stanu, w którym będzie ona mogła świadomie eliminować niepożądane fizjologiczne skutki stresu.

PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU

Stres zawodowy niewątpliwie stanowi problem natury zarówno naukowej, jak i społecznej. Z naukowego punktu widzenia może rozczarowywać fakt, że pomimo przeszło dwudziestu pięciu lat intensywnych badań nadal nie opracowano „jednej, uniwersalnej teorii stresu zawodowego”. Jednak można poważnie kwestionować użyteczność jednego, ogólnego modelu stresu zawodowego, ponieważ wymagania pracy (stresory) ulegają stałym szybkim przeobrażeniom wywoływanym przez przemiany społeczne. Na przykład w większości krajów uprzemysłowionych obserwujemy szybki wzrost sektora usług, czemu towarzyszy spadek znaczenia bardziej tradycyjnych sektorów gospodarki, takich jak rolnictwo czy przemysł wytwórczy. Ponadto, zarówno w przemyśle, jak i w sektorze usług wprowadzono nowe technologie, które wymagają wykorzystywania złożonych umiejętności poznawczych, takich jak trafne ocenianie sytuacji i szybkie podejmowa-