CCF20090321043

sobie, że krople wody zamieszkują jakieś istoty rozumne, podobne do nas, ale równie małe w porównaniu z kroplą wody, jak my w porównaniu z kulą ziemską, to czyż uznalibyśmy za możliwe i prawdopodobne, iżby ci mieszkańcy kropli wody mogli mieć jakieś mniej więcej dokładne wyobrażenie o rozmaitości minerałów, roślin i zwierząt, jakie znajdujemy na powierzchni Ziemi, nie mówiąc już o poznaniu wnętrza naszej planety, o którym sami wiemy bardzo niewiele? Cóż potrafimy więc wywnioskować, jeśli powtórzymy tysiąc razy operację, poprzez którą przechodzimy od danej galaktyki do galaktyki wyższego rzędu?

Jak już mówiliśmy, nasze hipotezy o stosunku pomiędzy galaktykami kolejnych szczebli są całkowicie arbitralne, opierają się bowiem jedynie na grubych analogiach. Z drugiej strpny^ żadna modyfikacja tych hipotez nie zmieniłaby w najmniejszej mierze naszych wniosków. Oczywiście należy odrzucić jako niedorzeczną hipotezę, według której zagęszczenie gwiazd rośnie w miarę jak oddalamy się od Ziemi; gdyby nawet przyjąć, iż zagęszczenie to jest w przybliżeniu stałe (co prowadzi do nieprzezwyciężonych trudności), nie mówiąc już o teorii względności, która implikuje skończoność Wszechświata, nasze konkluzje nie uległyby zmianie.

Nie zbliżywszy się nawet do wielkości rzędu lO¹⁰⁰⁰ (w stosunku do najmniejszych przedziałów przestrzennych i czasowych, jakie możemy sobie wyobrazić) zanurzamy się bez reszty w nieznane; nie mamy bowiem żadnych podstaw, aby zakładać, że Wszechświat tak odległy (przestrzennie lub czasowo), o ile w ogóle istnieje, przypomina w czymkolwiek nasz świat. Może on różnić się od naszego świata — ilościowo i jakościowo — bardziej aniżeli glob ziemski różni się od kropli wody czy ziarnka piasku.

Toteż nie tylko niewiarygodne, ale wręcz bezsensowne byłoby założenie, że doświadczenie takie, jak eksperyment z małpami piszącymi na maszynie czy eksperyment Jeansa, można by powtórzyć lOlooo razy.

Warto tu jeszcze zwrócić uwagę na pewną osobliwą konsekwencję teorii rozszerzania się Wszechświata ¹. Część Wszechświata dostępna naszemu wzrokowi jest skończona, ponieważ części położone poza nią oddalają się od nas z prędkością większą od prędkości światła i wskutek tego żaden sygnał stamtąd pochodzący nie może nigdy do nas dotrzeć. Toteż z punktu widzenia naszego poznania wszystko dzieje się tak, jak gdyby Wszechświat był skończony, a jego wymiary nie przekraczały miliarda lat świetlnych.

W rozdziale IX spóbujemy sprecyzować wnioski, jakie wypływają z tych rozważań, jeśli chodzi o pojęcie prawdopodobieństwa i pajęcia pewności; w najbliższych dwóch rozdziałach rozważymy proste zadania, w związku z którymi do teorii prawdopodobieństwa wkraczają pojęcia nieskończoności i ciągłości.

1 Porównaj cytowaną już książkę P. Couderca.